Evrim sürecinin normalde milyonlarca yıl içinde meydana geldiği düşünülür. Ancak Irvine'daki Kaliforniya Üniversitesi'nden (UCI) araştırmacılar, Proceedings of the National Academy of Sciences'da yayınlanan bir çalışmalarında, UCI'den biyologlar, toprak mikroorganizmalarının küresel ısınmayla baş edebilmek için sadece 18 ay içinde evrimleştiklerini gösterdiler.^[1]

Toprak mikrobiyomları (yani topraktaki mikroorganizma çeşitliliği veya toprak içerisinde bakteri ve diğer mikroorganizmaların toplamı), küresel karbon döngüsünün kritik bir motorudur. Mikroorganizmalar, besin maddelerini ekosisteme geri dönüştürmek ve karbonu atmosfere geri salmak için, ölü bitki materyallerini ayrıştırırlar.

Türdiriltimi (İng:"De-extinction") kavramı, belki de bilim dünyasının görmüş olduğu en olağandışı ve ilginç kavramlardan biridir. Nesli tükenmiş canlıları, bir nevi yeniden hayata döndürme fikri, ilk duyulduğunda hem ilginç hem de neredeyse imkânsız gibi gelebilir. Ancak genel kanının aksine, bu fikrin gerçekleştirilebilirlik potansiyeli vardır ve hatta bazı başarılar elde edilmiştir. 2023 yılı itibariyle, türdiriltimi oldukça popüler bir araştırma alanı haline gelmiştir ve aldığı yatırımlar sayesinde de hızla gelişmektedir. Türdiriltimi, gelecekte ekosistem mühendisliğinden yapay rahim teknolojilerine kadar hayatımızın her alanını etkileyecek bir bilimsel araştırma sahası olma yolunda önemli adımlar atmaktadır.

Türdiriltimi, 21. Yüzyılda popüler hale gelen bir kavram olmasına rağmen, kökenleri çok daha eski zamanlara dayanmaktadır. Bu konseptin izleri, 1900'lerin başlarına ve hatta Nazi Almanya'sı dönemine kadar gitmektedir. Kulağa ütopik bir olgu gibi geldiği için birçok insan, türdiriltiminin gerçekleştirilebilir olup olmadığı sorusunu sormaktadır. Nitekim tarih boyunca çeşitli türdiriltim projeleri gerçekleştirilmiş; bazıları başarılı olmuş, bazıları ise başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Su hafızası, suyun daha önceden içinde çözünmüş olan maddelerin hafızasını sınırsız veya sınırsıza yakın bir süre boyunca muhafaza edebileceğini iddia eden sözde bir yetenektir. Bu iddia, kimya ve fiziğin temel ilkelerine aykırıdır ve bilimsel olarak geçerli değildir. 

Suyun hafızası olduğuna inanan kişilerin iddiasına göre su, keyfi sayıda seri seyreltmeden sonra bile, bünyesinde daha önceden çözdüğü maddelerin bilgisini korumaya devam etmektedir. Su hafızasının, orijinal maddenin tek bir molekülü kalmayacak düzeyde bir seyreltmenin yapıldığı durumlarda bile "homeopatik ilaçların " hastalıkların tedavisinde kullanılmasını sağlayan bir mekanizma olduğu iddia edilmiştir. Suyun herhangi bir hafızası olduğunu gösteren hiçbir bilimsel kanıt bulunmamaktadır.

Felsefe, insanın özgür iradesinin varlığı konusunda bazı alanlarla çelişir. En basit anlamıyla özgür irade, kişinin kendi kararlarını özgürce alabilme yeteneğidir. Örneğin, verilen bazı ahlaki yargılar, ahlaki açıdan doğru ve yanlış seçimler arasında seçim yapabildiğimizi göstermektedir. Sinirbilimsel olarak bu kararların özgürce alınıp alınmadığı tartışmalıdır. İnsanların bir fincan kahve içerken tavsiyelerine daha dikkatli davranmak gibi küçük değişikliklerden, depresyonun karar verme sürecimizi nasıl etkilediği gibi büyük değişikliklere kadar, seçim yapma şeklimizi etkiler. Kararlarımızı özgürce verdiğimizi düşünebiliriz ama büyük olasılıkla öyle değil. Felsefi teoremlerden biri olan determinizm, geleceğin geçmiş ve doğa kanunları tarafından belirlenmesidir. Yani zamanda 100 kez geriye gidersek, doğa kanunları aynı kaldığı sürece (teoreme göre) her şey tamamen aynı kalacaktır.

İyonlaşma, bir atomun elektron alarak veya vererek kararlı hale geçmesi olayıdır. İyonlaşma sonucunda oluşan moleküllere genel olarak iyon adı verilir. Daha spesifik olarak, elektron veren ve dolayısıyla pozitif bir yüke kavuşan atomlara katyon, elektron alan ve dolayısıyl negatif bir yüke kavuşan atomlara anyon denir. İyonlaşma kullanılarak oluşturulan bileşiklere iyonik bağlı bileşik denir.

İyonlaşma, atom altı parçacıklar, atomlar, moleküller ve iyonlarla çarpışma nedeniyle veya elektromanyetik radyasyonla etkileşim sonucunda yaşanabilir. Heterolitik bağ bölünmesi ve heterolitik ikame reaksiyonları da iyon çiftlerinin oluşumuna neden olabilir. İyonlaşma, uyarılmış bir çekirdeğin enerjisini iç kabuk elektronlarından birine aktararak çıkarılmasına neden olduğu dahili dönüşüm süreci ile radyoaktif bozunma yoluyla da meydana gelebilir.

Olayları, yerleri ve kişileri tüm detayları ile hatırlayamamak yaygın bir insan tecrübesidir. Yakın zamanda katıldığımız bir dersin genel içeriğini hatırlayabiliriz ancak konunun detaylarını dereceli olarak zamanla unuturuz. İlk bakışta bu olayın bellek kapasitemizin sınırlı olmasından kaynaklanabileceğini ve duyusal girdileri büyük bir kesinlik ve bütünlük ile kodlayabilen bir sinir sisteminin çok daha avantajlı olacağını düşünebiliriz. Açıkça, belleğimizin kapasitesi, depoladıklarımızdan çok daha yüksektir. Detayları hatırlayamamak bir yetersizlikten öte, adaptif bir özelliktir; yani unutmak, evrimsel süreçte avantajlı olduğu için özellikle seçilmiştir ve bu durum, güçlü bilimsel kanıtlar ile desteklenmiştir.

Pek çok koşul altında olayların detayları yerine, genelini hatırlamak daha faydalı olabilir. Kırsal bir arazide bir kayanın altında saklanan bir yılanın saldırısına maruz kaldığınızı hayal edin. Sinir sistemi bu olayda korku belleğini oluştururken sadece gerekli kısımları kodlamalıdır: Size hangi yılanın saldırdığı veya yılanın hangi kayanın altında saklandığı önemli değildir. Sinir sisteminin gelecek adına doğru davranışsal adaptasyonları sağlayabilmesi için, detayları ortadan kaldırarak daha sonraki olaylar için genel bir şema çıkarması gereklidir. "Genelleştirme" adı verilen bu fonksiyon bellek sistemlerinin önemli özelliklerindendir ancak kontrol atında tutulmadığı takdirde belirsiz anıların oluşturulmasına yol açar ve artık faydalı bir fonksiyon olmaktan çıkar. Bu nedenle beyin, genellik ve spesifiklik arasında bir denge kurmalıdır.

Satürn'ün en büyük uydusu Titan, özellikle Dünya'nınkine benzer şekilde nitrojenden oluşan ancak önemli konsantrasyonlarda metan ve etan içeren yoğun bir atmosfere sahip olan yapısı ile Güneş sistemimizin önemli uyduları arasındadır. Hidrokarbon açısından zengin bir yüzeyle birleşen bu atmosferik bileşim, Titan'ı bilimsel keşifler için önemli bir hedef hâline getirmektedir.

Titan'ın yoğun atmosferi, bu zamana kadar yüzeyinin çoğunun doğrudan gözlemlenmesini engellemiştir ve NASA'nın Cassini-Huygens gibi misyonlarını bu uydunun gizemlerini açığa çıkarmaya teşvik etmiştir. Bu görevler tarafından toplanan veriler sayesinde Titan'ın manzarası; denizler, göller, nehirler ve rüzgârın etkisiyle şekillenen geniş kum tepeleriyle karakterize edilen, hepsi aktif bir jeolojik ve hidrolojik sistemin göstergesi olan çeşitli arazileri ortaya çıkarmıştır.

İnsanların beslenmesindeki başlıca evrimsel değişikliklerden ilki, en az 2,6 milyon yıl önce büyük hayvanların et ve kemik iliklerini menülerine dahil etmeleriydi.

İlk insansıların beslenme biçimi muhtemelen günümüz şempanzelerininkine benziyordu: çok miktarda meyve, yaprak, çiçek, ağaç kabuğu, böcek ve et içeren hem otçul hem de etçil bir beslenme düzenine sahiplerdi (örneğin Andrews & Martin 1991; Milton 1999; Watts 2008). Diş morfolojisi ve dişlerin mikro düzeyde aşınması ile ilgili çalışmaların gösterdiğine göre bazı insansıların yedikleri şeyler arasında tohumlar ve sert kabuklu yemişler gibi sert gıda maddeleri ile kökler ve yumru kökler gibi yer altı depolama organları bulunabilirdi (Jolly 1970; Peters & O'Brien 1981; Teaford & Ungar 2000; Luca ve ark. 2010). İnsansıların yedikleri şeyler en az 2,6 milyon yıl öncesinden itibaren belirgin şekilde genişlemeye başladı; bazıları yiyecekleri arasına küçüklerinden büyüklerine kadar her çeşit hayvanın et ve iliğini dahil etmeye başladılar. Bu çarpıcı değişimin kanıtlarını 5N1K sorularını sorarak inceleyelim: Ne zaman, Nerede, Kim, Ne, Niçin ve Nasıl?

Evrenimizin başlangıcı olan büyük patlamanın hemen ardından geçen ilk anlarda, günümüzdeki maddelerin oluşmasını sağlayan parçacıklar ve antiparçacıklar oluşmaya başladı. Parçacık ve antiparçacıklar, birbirlerinin tam zıttı olan ve yaşamımızda dokunduğumuz, hissettiğimiz, gördüğümüz her şeyin sorumlusu olan temel taneciklerdir. Bu temel taneciklerin çiftler halinde ve eşit şekilde oluşması gerekiyordu. Fakat günümüzde gördüğümüz ve göremediğimiz neredeyse her şey maddeden oluşur. Gezegenler maddedir, bilgisayarlarımız maddedir, virüsler maddedir... Görünen o ki, evrenimizde çoğunlukla madde bulunuyor; antimadde sayısı maddeye kıyasla oldukça az. İşte bu duruma madde-antimadde asimetrisi deniyor. Peki, maddeleri oluşturan, parçacıkların çiftleri olan antiparçacıklar yani antimaddeler nerede? Bu soru, fizik biliminin günümüzde karşılaştığı en önemli sorularından bir tanesi.

Antiparçacıklar ile ilgili daha detaylı bir yazıyı buradan okuyabilirsiniz; ama hatırlamak için burada hızlıca bir göz atalım. Antiparçacıklar, parçacıklara göre zıt elektrik yük taşıyan taneciklerdir. Yani:

Queso Fresco; feta peynirine benzeyen, İspanya kökenli ancak Meksika mutfağında yaygın kullanılan taze bir peynir çeşididir. Hem inek hem de keçi sütünden yapılabilir. Meksika'da yaygın olarak çiğ sütten yapılmaktadır. Cotija peyniri ise, kökeni Meksika olup inek sütünden yapılan yarı sert bir peynirdir ve çorba, tako, salata gibi birçok gıdayla servis edilir.

Rizo Lôpez Foods marka üreticiye ait bu iki peynir kaynaklı bir Listeria monocytogenes salgını raporlanmıştır. CDC'nin (Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi ve FDA (Gıda ve İlaç Dairesi) ortak yürüttüğü bu uzun soluklu salgının detaylarını inceleyelim.