Bu yazımızda kaotik sistemlere örnek vermeye devam edeceğiz. Önceki yazımızda fiziksel bir örnek olan elektronik sistemlerde kaosu incelemiştik. Şimdi ise başka bir disiplin olan biyolojiden, kaotik davranış sergileyen, bir canlı grubuna ait popülasyondaki büyümede meydana gelen kaotikliği ele alacağız.

Biyolojik sistemlerde kaotikliği ilk defa inceleyen, biyolog R. M. May’dir. Kendisi 1970’lerin ortasında kompleks/ karmaşık davranış sergileyen biyolojik sistemlerin matematiksel bir modelini oluşturmuştur. Popülasyondaki canlıların sayısını zamana göre değişimini incelemiş ve 1976 yılında bunu bir makale olarak Nature dergisinde yayınlamıştır. Bu olay, aslında kaotik sistemlerin ilgiyi çekmeye başladığı bir dönüm noktasıdır. Çünkü basit ve karmaşık denklemlere sahip olmayan sistemlerde de hatta canlı maddelerde de kaotikliğin olabileceği ortaya konulmuştur.

Dünya tarihi, insanların birbirine acımasız davranışlar sergilediği olaylarla doludur. Sadece son yüzyıla baktığımızda bile insanların gaz odalarında yakıldığı, akıl almaz işkenceler nedeniyle hayatlarını kaybettiği, kimyasal silahlara maruz bırakıldığı ya da cinsel şiddete uğradığı pek çok olay örneği görebiliriz. Bunlar ve benzeri acımasız eylemleri gerçekleştiren kişilerin genellikle yaptıklarından zevk aldıklarına ilişkin kanıtlar bulmak da zor değildir. Peki, insanlar nasıl bu kadar kolayca, hatta keyif alarak başkalarına zarar verebilirler?

Kötülük psikolojisine ilişkin yapılan çalışmalar bu konuya birçok farklı açıklama getirecektir. Bu noktada, mağdurları insanlıktan çıkarma eğiliminin, şiddeti kolaylaştıran hatta bundan keyif alınmasını sağlayabilen psikolojik mekanizmalar arasında en çok vurgulananlardan biri olduğunu söyleyebiliriz (Haslam, Loughnan, Reynolds ve Wilson, 2007). İnsanlıktan çıkarma (İng: "dehumanization"), en genel ifadeyle insanların diğerlerini insana özgü statünün altında ya da dışında algılanmasıdır (Haslam, 2006).

Ölüm, insanlık olarak, en ciddiye aldığımız konulardan biridir. Buna bağlı olarak birçok kültür ve toplum, ölüme yönelik farklı türden yaklaşımlar geliştirmiş ve açıklamalar sunmaya çalışmıştır. Dolayısıyla ölüm gibi ağır bir konunun felsefi olarak kapsamlı bir incelemeye tabi tutulması ve bu sırada birçok açıdan dikkat çekici soruları da beraberinde getirmesi oldukça anlaşılırdır.

Ölüm, (en azından şu an için) kaçma şansımız olmayan bir "şey"dir. Onu bireysel olarak deneyimler ve başkasına devredemeyiz. Ölümü bir "deneyim" olarak niteledik; fakat ölümün bir deneyim olup olmadığı da aslında pek açık değildir; çünkü ölüm, bir anlamda, bu dünyanın ve dolayısıyla tüm deneyimlerimizin sonu anlamına gelir. Bu sebeple de onu deneyimlediğimizi söylemek ve bir deneyimi tasvir ettiğimiz gibi tasvir etmek epey zordur.

Günümüzde, çevremizde gördüğümüz modern yapı ve inşaat teknikleri yavaş, masraflı ve yüksek iş gücü gerektiren süreçlerdir. Modernleşen dünyada insan gücünün daha etkili ve katma değeri yüksek işlere kaydırılmasının planlanması ve bu konularda bir ilerleme kaydedilmesiyle birlikte, yapı sektörü ve malzeme sağlayıcıları olan ağır sanayilerde de bu konularak ağırlık verilmektedir.

Bu kapsamda başvurulan en güncel teknoloji ise katmanlı imalat (İng: "additive manufacturing"), bir diğer adıyla, 3 boyutlu üretim teknikleridir. 3 boyutlu üretim, konvansiyonel (geleneksel) yollarla üretimden farklı olarak, malzemenin robotik bir kol ve sabit bir enjeksiyon cihazı ile ergitilerek belirli bir forma getirilmesini sağlayan, yine geleneksel üretim yöntemlerine göre daha hızlı, daha az iş gücü gerektiren ve daha kompleks parça ve yapıların üretilmesinde kullanılan bir tekniktir. Günümüzde metal, plastik, cam, polimer, kompozit ve türevleri olan malzemelerin katmanlı imalatı akademide sıklıkla çalışılmakta ve akabinde endüstriyel uygulamalar hayata geçirilmektedir. 

Topraktaki elektrik, genellikle atmosferde oluşan yıldırım ve yıldırım deşarjları sonucu meydana gelir.

Yıldırım, atmosferdeki yüksek elektrik potansiyel farkı nedeniyle oluşan bir elektrik deşarjıdır ve genellikle yer ile gökyüzü arasında gerçekleşir. Yıldırımın toprağa düşmesi durumunda, toprak yüzeyinde bir elektrik yükü oluşur. Bu elektrik yükü, toprakta bulunan mineraller ve suyun iyonlaşmasıyla meydana gelir.

Marksizm (veya Marxizm), 19. yüzyılın ikinci yarısında Karl Marx ve Friendrich Engels’in çalışmalarına dayanan felsefi, iktisadi, siyasal ve toplumsal bir yaklaşımdır. Daha resmî tanımıyla Marksizm, özellikle de toplumsal sınıf ilişkilerini, sosyal çatışmaları ve sosyal dönüşümü diyalektik bir perspektiften inceleyen, tarihsel gelişimi materyalist (daha isabetli ifadesiyle tarihsel materyalist) bir bakış açısıyla yorumlayan, sosyoekonomik bir analiz yöntemidir. Marksizm'in temelleri, 19. yüzyılda yaşamış Alman filozofları Karl Marx ve Friedrich Engels tarafından atılmıştır.

Tam da bu noktada, yazımıza başlamadan evvel, önemli birkaç uyarıyı yapmakta fayda görüyoruz: Marksizm'i yalnızca bir politik hareket olarak görmek onu anlamamızı zorlaştırabilir; çünkü günümüzde Marksizm, estetikten edebiyata, metafizik tartışmalardan epistemolojiye, sosyolojiden tarihe, antropolojiden ekonomiye, arkeolojiden sanata, kriminolojiden kültürel araştırmalara, eğitimden coğrafyaya, film teorisinden tarih yazıcılığına, edebi eleştiriden medya araştırmalarına, felsefeden siyaset bilimine, psikolojiye, bilimsel araştırmalara, şehir bölge planlamaya ve hatta tiyatroya kadar uzanan epey geniş kapsamlı bir literatüre etki etmektedir.

Bir avukatın işi, bir müşteriyi (müvekkili) hukuki konularda savunmaktır. Yine de, bir avukatlık bürosuna gittiğinizi ve açmayı düşündüğünüz bir dava için onlara danıştığınızı düşünün. Ofislerinden elinizi kolunuzu sallayarak, hiçbir ücret ödemeden çıkma ihtimaliniz nedir? Özel bir tanışıklığınız yoksa, sıfır. Avukatlar, hukuk bilgilerinden faydalanmanız için sizi saat, hatta kimi zaman dakika başı ücretlendirirler. Aynı durum mali müşavirlik, hekimlik, mühendislik gibi bilgi ve uzmanlık odaklı mesleklerin hemen hepsinde geçerlidir. Üstelik bu bilgilerin birçoğu, halka açık ve çoğu durumda ücretsiz olarak erişilebilir olmasına rağmen!

Ama bu mantıklıdır: Kimsenin eski dava kararlarını okuyup, kendi spesifik durumunu tespit edecek vakti yok. Kimsenin tüm vergi yasalarını, akışkan denklemlerini, kalp rahatsızlıklarının semptomlarını öğrenmeye vakti yok. Dolayısıyla kendi vaktimizden kaybetmemek için, bir uzmanın vakti ve bilgisine para öderiz. Bunda herhangi bir sorun yok.

Canlılarda gen ve özellik dağılımının kuşaklar arasında seçilim baskısıyla değişmesi süreci olan "evrim" mühendislikte de önemli bir esin kaynağı olmuştur. Evrim kuramını esin alan yaklaşımlar, bilgisayar ve mekatronik mühendisliğindeki bazı problemlerin çözümünde şaşırtıcı çözümler sunmaktadır.

Evrim ve doğal seçilim ilkelerinden esinlenen "evrimsel algoritmalar", çoğunlukla arama ve optimizasyon problemlerinin çözümünde kullanılmaktadırlar. Bu algoritmalar, evrim sürecini taklit ederek, farklı bir problem özelinde optimum veya optimuma yakın çözümü bulabilmektedir. İlgili süreçlerde -tıpkı canlı evrimindeki gibi- potansiyel çözümlerden oluşan bir popülasyon yinelemeli olarak üretilmektedirler.^[2] Böylece robotik, görüntü işleme, ses işleme, veri madenciliği, bilgisayar destekli tasarım ve üretim gibi alanlarda farklı çözümler sağlanmaktadır.