Birçok kişiyi korkutan, hatta hava taşıtlarıyla seyahat etmekten alıkoyan ve hayatımızda bu kadar büyük bir yeri olmasına rağmen kapsamlı bir şekilde anlayamadığımız bir olay türbülans... Peki türbülans nedir ve ondan korkmalı mıyız? Özetle, cevaplayacak olursak: "O iş karışık." ve "Hayır". Şimdi biraz daha detaylı bahsedelim.

Önce etimolojik kökeni ile başlayalım. Latince turbulentus kelimesi “karışık, düzensiz, isyankâr” gibi anlamlara geliyor. Bu kelime daha sonra mevzubahis akış rejimini tanımlamak için kullanılmıştır. Bu işin karışık olduğunu biraz önce söylemiştik.

Bebekler ve küçük çocuklar arasında pislik yemek çok yaygındır, özellikle de 1-6 yaş arasında. Bu davranışa "pika" adı verilir ve bebekler aslen besleyici değeri olmayan, türümüzün beslenme kaynağı olan yiyecek arasında da olmayan birçok maddeyi yemeye çalışabilirler. Örneğin pislik, çamur, kil, kum, tuğlalar, duvar boyaları, alçı, tebeşir, mısır unu, kabartma tozu, kahve çekirdekleri, sigara izmaritleri, küller, kibrit başları, pas, tutkal, diş macunu ve hayvan dışkıları bunlar arasındadır.

Bu neden olmaktadır? Yenidoğanlar ve küçük çocuklar meraklıdırlar ve çevrelerini çoğunlukla elleriyle incelerler. Ellerini kullanarak yeni ve tanımadıkları şeyleri toplar ve ağızlarına alırlar. Bu da türümüzün evrimsel süreçteki önemli basamaklarından biridir. Aslında bu davranış bize has değildir, birçok diğer primat türü de insanlar gibi etraflarını incelemeye ve yeni objeleri ağızlarına almayı severler. Bunun evrimsel açıdan avantajı oldukça barizdir: bu şekilde meraklı bir hayvan yavrusu, besleyici değeri olan besinlere erişebilmeyi ve seçebilmeyi öğrenir. Tabii bu sırada zararlı yiyecekleri de tespit eder. Beynimiz zaten deneme-yanılma yoluyla öğrenecek biçimde evrimleşmiştir. Evrimin bir öngörüsü olmadığı için, beyin gelişimimiz de kusursuz değildir ve hatalar yaparak öğrenmek zorundayızdır.

Türbülans, her yıl görülen ama ölümcül olmayan havacılık kazalarının başlıca nedenidir. Burada kazadan kasıt, uçağın düşmesi şeklinde bir kaza değil; yolcuların ölümcül olmayan şekilde, çoğunlukla hafif şekilde, özellikle de baş, boyun, ayak ve bileklerin yaralanmasıdır. Hafif ve orta şiddetli türbülans neredeyse hiçbir zaman hasara veya herhangi bir probleme neden olmaz; hatta aşırı nadir görülse de, ekstrem düzeylerde türbülans bile uçağın kendisi için bir tehlike unsuru değildir. Fakat kabin içerisinde hafif yaralanmalara sebep olan da genellikle budur. Bu nedenle türbülans, havacılıkta genel olarak ölümcül bir tehdit olarak görülmez; ancak hem yolcular hem de uçuş ve kabin ekibi için hoş bir deneyim olduğu da söylenemez.

Bazen türbülans hakkında çok az bilgisi olan, hatta böyle bir olgunun varlığına dair hiçbir fikri olmayan yolcuların suçu pilotlara attığını duyarız; ancak pilotlar kasıtlı olarak bir uçağı sallayamaz veya bulutların üzerinde çarpma yanılsaması yaratamazlar. Türbülans tümüyle bir hava olayıdır; dolayısıyla türbülansın bir uçağı etkileyen her şeyi uçağın dışında yaşanır. Her pilot bunu bilmek ve bununla başa çıkmak için eğitilmiştir; yani türbülans için hazırdır. Tıpkı sürücülerin karşılarına çıkan bir çukurdan korkmaması gibi, bu durum da pilotlar için korkutucu bir sürpriz değildir. Bu nedenle bir uçaktayken uçuş ortasında sallanmaya başladığınızda korkunç derecede endişeleniyorsanız; türbülansın ne olduğunu, neden ortaya çıktığını, ne kadar tehlikeli olduğunu ve bundan nasıl kurtulacağınızı anlayalım.

Evrim Ağacı olarak Yıldızlararası (Interstellar) isimli filmin bilimsel bir analizini buradaki yazımızda sunmuştuk. Ancak ülkemizin en önde gelen fizikçilerinden olan Doç. Dr. Kerem Cankoçak tarafından daha da teknik bir analiz kaleme alındı ve buradaki blogunda yayınlandı. Kerem hocamızın bu makalesinde, filmde yer alan çok sayıda fizik ve astrofizik kuramına detaylıca yer veriliyor ve tarihi arka planıyla birlikte ele alınıyor. Dolayısıyla bu analiz, sadece bir "film analizi" olmaktan öte, modern bilimin bir kısmının harika bir özeti görevi görüyor! Biz de, Evrim Ağacı olarak sevgili Kerem hocamız böyle bir analiz hazırlamışken, birçok konuyu öğrenip irdeleyebileceğiniz bu harika makaleyi okurlarımızla paylaşmak istedik. 

Umarız faydalı olur, iyi okumalar.

Havayolu kullanan yolcuların sayısı, küresel salgın gölgesinde geçen 2020 yılını saymazsak, giderek artıyordu. 2017 yılında yaklaşık 4 milyar yolcu havayolunu kullanmışken bu sayı 2018 yılında 4.3 milyar, 2019 yılında ise 4.4 milyar yolcuya ulaştı. Sağladığı zaman tasarrufu, düşük maliyeti, uzak mesafeleri tek araçla erişilebilir kılması, havayolunun tercih edilmesindeki faktörlerden sayılabilir. Ancak hepsinin içinde en kritik faktörün güvenlik olduğunu varsaymak yanlış olmaz.

2019 yılında tüm dünyadaki ticari uçuşlarda 114 kaza gerçekleşti ve ne yazık ki 6 ölümlü kaza nedeniyle 239 kişi hayatını kaybetti. Geçmiş yıllara göre hem kaza oranları hem ölümlü kaza sayılarında önemli yol kat edilmiş gibi görünse de daha iyisi için durmaksızın çalışılıyor.

Çeşitlilik, bir canlı popülasyonunun içinde gen ve özellikler konusunda görülen farklı kombinasyonların tümüne verilen isimdir. Evrimsel biyolojinin halk arasında kolay anlaşılamama sebeplerinden birisi, doğada bulunan çeşitliliğin bilinmemesi veya göz ardı edilmesidir.

Canlılığı boy, renk, uzunluk, çeşitli organların varlığı, büyüklüğü, vb. çok sayıda fiziksel parametrenin farklı kombinasyonları şeklinde tanımlayacak olursak, çeşitlilik, "uçsuz bucaksız bir parametreler listesinde, atalardan veya çağdaşlardan farklı özellikler göstermek" şeklinde de tanımlanabilir.

Klinik terminolojilerde "mitomani" veya "pseudologia fantastica" olarak da bilinen patolojik yalan, kompulsif veya alışkanlık haline gelmiş, derin ve kronik bir yalan söyleme davranışıdır. Günlük yaşamın bir parçası olarak bireyler tarafından söylenen tipik yalanlardan farklı olarak patolojik yalanlar süreğen, orantısız ve herhangi bir kazanç elde edilemeyecek durumlarda bile söylenmeleriyle ayırt edilirler. Bu tür yalanlar "patolojik" olarak kabul edilir, çünkü yalnızca yalan söyleyen bireyin değil, aynı zamanda çevresindekilerin de hayatını bozar ve bu nedenle önemli psikolojik, sosyal ve bazen de yasal sonuçlar doğurur.

Patolojik yalancıların söylediklerinin doğru olmadığını anlayıp anlamadıkları net değildir. Bazı insanlar söyledikleri şeyler açıkça yanlış olsa bile bunlara inanırlar. Diğer patolojik yalancılar ise ancak yalanları kanıtlandığında yalan söylediklerini kabul ederler.

Pterozorlar, Mesozoyik dönem boyunca gökyüzünü süsleyen uçan sürüngenlerdir. Bu etkileyici canlılar, 228 milyon yıl önce Triyas döneminden 66 milyon yıl önce Kretase’nin sonuna kadar dünyamızda var olmuşlardır. Pterozorların çeşitliliği, uçma yetenekleri ve adaptasyonları, onları paleontolojik araştırmaların ilgi odağı yapmıştır. Bu makalede, su altında avlanma yeteneğine sahip olabilecek pterozor türlerinin varlığını ve bu iddianın bilimsel temellerini inceleyeceğiz.

Pterozorların Anatomisi ve Adaptasyonları :

İkiz doğumlar gündelik hayatta olduğu kadar bilimsel açıdan da ilgi çekici olaylardır. Özellikle genetik ve psikoloji alanlarında ikiz kardeşler üzerinde yapılan araştırmalar bilim insanlarının birçok sorusuna tatmin edici yanıtlar getirmiştir. 

20. yüzyıla kadar filozofların ve bilim insanlarının en hararetli tartışma konularından biri klasik "Kalıtım mı, çevre mi?" konusu olmuştur. Günümüzde ise ikiz ve evlat edinme araştırmalarından elde edilen bulgular sayesinde bilim insanları bu klasik tartışmayı bir kenara bırakmıştır; çünkü her ikisinin de bir kişiye etki ettiği ve bir kişinin bütün özelliklerinin bu ikisinden sadece biriyle açıklanamayacağı bilinmektedir. Artık sorulan sorular davranışsal ve fiziksel özelliklerin ne kadarının kalıtsal ve ne kadarının çevresel etkilerle belirlendiği hakkındadır. Fakat bu alanlarda ikiz araştırmalarının kullanımına ve sonuçlarında ortaya çıkan bulgulara değinmeden önce ikizlik kavramını açıklamakta fayda var.

Modern biyoloji ders kitapları, yalnızca bakterilerin atmosferden azotu alıp yaşam için kullanılabilir bir forma dönüştürebileceğini iddia eder. Baklagiller gibi azotu sabitleyen bitkiler, bunu kök nodüllerinde simbiyotik bakteriler barındırarak yaparlar. Ancak yeni bir keşif, bu kuralı altüst ediyor.

2024 yılında yayınlanan iki makalede, uluslararası bir bilim ekibi ökaryotik bir hücre içinde bilinen ilk azot sabitleyici organeli tanımlıyor. Bu organel, prokaryotik bir hücrenin ökaryotik bir hücre tarafından yutulduğu ve simbiyozun ötesinde bir organele dönüştüğü süreç olan birincil endosimbiyozun tarihteki dördüncü örneğidir. UC Santa Cruz'da doktora sonrası araştırmacı ve son iki makaleden birinin ilk yazarı olan Tyler Coale şöyle anlatıyor: