Birçok insan, genetiği çok tekdüze zanneder: iki ebeveynin gözleri "baskın" olarak bilinen kahverengi ise, çocukları da öyle olmak zorundadır diye düşünürler. Ancak ikisi de mavi gözlü gibi "çekinik" bir renkteyse, yavrular da mavi göz rengine sahip olabilir diye düşünürler. Ama bu doğru değildir. Mavi gözlü ebeveynlerin, kahverengi gözlü çocukları olabilir. Her ne kadar sözde esprili bir dille "sütçü-tüpçü" gibi cinsel kimliği aşağılayıcı malzemelere dönüştürülse de, modern genetik açısından bu sözde "beklenmedik" durumlara rastlamak mümkündür. Bu makalemizde, göz rengiyle ilgili güncel bilgiler ışığında, temel genetik bilgilerini kullanarak size bunun nasıl olduğunu anlatmaya çalışacağız. Bu makalede özellikle, mavi gözlü anne-babaların kahverengi gözlü bir çocuğa nasıl sahip olabileceklerini mantıklı ve bilimsel bir şekilde açıklayacağız.

Türkiye'de ve Dünya'nın sayısız ülkesinde göz renkleri, Mendelyen özellikte genetiğe örnek olarak gösterilir. Mendelyen genetiğe uygun karakterler, tek bir özelliği, tek bir genin kontrol ettiği karakterlerdir. Liselerde buna boy uzunluğundan, saç ve göz rengine kadar sayısız örnek verilir. İşin üzücü tarafı, lisede "Mendelyen karakter" olarak verilen tek bir özelliğin bile Mendelyen karakterde olmamasıdır; hatta gerçekten çok kötü örnekler olmasıdır. Göz rengi, saç rengi, dil yuvarlama becerisi, ayak parmaklarının yapısı, saçların ön kısmındaki V şeklindeki uzantı, kulak memelerinin yapışıklığı/ayrıklığı, başparmağı bükebilme becerisi (otostopçu parmağı) ve daha nicesi... Bunların hepsi liselerde Mendelyen karakter olarak, tek bir genin baskın ve çekinik versiyonlarına (alellerine) bağlı olarak belirlendiği anlatılır. İstisnasız olarak hepsi de hatalıdır. Bunların hiçbiri tek bir genin farklı alellerine bağlı olarak belirlenmez. Hepsinde birden fazla gen belirleyici rol oynar, hatta bazılarında 8-30 farklı genin işlevi tespit edilmiştir! Dolayısıyla lisedeki basit hesaplama ile tespit edilebilir unsurlar değildir. 

Glikojen depo hastalıkları, karaciğerde glikojenin glikoza metabolize edilememesi sonucu oluşan kalıtsal bir hastalıktır. Bu hastalıklar, karaciğerdeki glikoz metabolizmasını sağlayan enzimlerin eksikliği veya taşıyıcıların anormalliği sonucunda oluşmaktadır. Çoğunluğu otozomal resesif olarak aktarılan 12 farklı tipi olduğu belirtilmektedir. En sık ortaya çıkan tipi, glikoz 6 fosfataz enziminin eksikliğine bağlı olarak oluşan Tip I glikojen depo hastalığıdır.

Glikojen depo hastalığının birçok alt türü mevcuttur. En çok rastlanan alt türü ise tip I'dir. Tip I'in en çok görülen alt türü ise tip Ia'dır. GSD hastalarının %80'ini oluşturur. GSD hastalığına sebep olan genler G6PC ve SLC37A4'te bulunan varyasyonlar sonucunda oluşur. G6PC geninde meydana gelen varyasyon tip 1a hastalığına sebep olurken, SLC37A4 ise tip 1b'ye sebebiyet vermektedir. Bu iki gende üretilen proteinler normal şartlar altında glikoz-6-fosfat adı verilen molekülü parçalamak için birlikte çalışırlar. Bu sayede de glikojen glikoza parçalanabilir ve vücut tarafından kullanılabileceği birincil enerji formuna dönüşebilir. Bu iki gende meydana gelen varyasyonlar, glikoz 6 fosfatın etkili bir şekilde parçalanmasını önler. Glikoz 6 fosfat glikoza ayrılamadığı için glikojene ve yağa dönüştürülür ve hücre içinde depolanır. Bir hücre içinde depolanan çok fazla glikojen ve yağ vücutta toksin bir etkiye sebep olur. Bu etkiler karaciğer ve böbrek gibi organlara ve dokulara zarar verir ve böylece GSD belirtileri ortaya çıkmış olur.

Kan basıncı, kanı dolaşım sisteminde hareket ettiren kuvvettir ve yaşam için hayati önem taşır. Kanımızı dolaşım sistemi etrafında akmaya zorlayan basınç olmadan, atardamarlarımız aracılığıyla dokulara ve organlara oksijen veya besin iletilemez. Bağışıklık ve insülin gibi hormonlar için beyaz kan hücresi ve antikor sağladığı için de ayrıca hayati önem taşır.

Hipertansiyon, atardamarlardaki kan basıncının tehlikeli bir şekilde yükseldiği, uzun süreli tıbbi bir durumdur ve genellikle semptomlara neden olmaz. Bununla birlikte, uzun süreli hipertansiyon, felç, koroner arter hastalığı, kalp yetmezliği, atriyal fibrilasyon, periferik arter hastalığı, görme kaybı, kronik böbrek hastalığı ve bunama için önemli bir risk faktörüdür.

Pandemiyi önlemedeki en büyük umudumuz, COVID-19’a karşı başarılı bir aşı geliştirilmesi olarak görünüyor. Ancak başarılı bir aşının geliştirilmesi tek başına yeterli olmayacak. Bir aşının başarılı olup sürü bağışıklığının sağlanması için, toplumda yeterli sayıda insanın aşılanması gerekiyor. Bunun için aşı temini kadar, insanların aşı yaptırmaya karşı olan tutumları da önemli.

İnsanların neden bazı inanç ve fikirleri diğerlerinden daha çekici bulduğu, birçok evrimsel davranış bilimci gibi benim de hep ilgimi çekmiştir. Pandeminin başlangıcından beri birçok insanın yeni koronavirüsün kökeni hakkında farklı teorilere inandığını gözlemledim. Bu nedenle, Dokuz Eylül Üniversitesi'nden meslektaşım sosyal psikolog Mete Sefa Uysal ile birlikte, yeni koronavirüsün kökeni ve insanların potansiyel COVID-19 aşısı hakkındaki görüşleri üzerine bir araştırma yapmaya karar verdik. Türkiye'den 3936 katılımcıya ve Birleşik Krallık’tan 1088 katılımcıya potansiyel bir COVID-19 aşısına ilişkin aşı olma isteklerini ve virüsün kökenine yönelik inançlarını [doğal (örn. vahşi yaşamdan kaynaklanan) / yapay (örn. bir laboratuvarda üretilen) / emin değil)] sorduk.

12 Eylül 1980… O büyük hüznün, korkunun, dehşetin ve işkencelerin üzerinden 43 yıl geçti. Şimdi burada 12 Eylül’ü “kurtarıcı” gibi gören ergen militaristlere inat gerçekleri olabildiğince vurgulayarak anlatacağım.

12 Eylül Gizli Amerikancı askerlerin darbesidir. Atatürkçü gibi görünen ve sabah akşam Atatürk diyen Kenan Evren ve yandaşları Türkiye’yi zaten daha önce NATO ile Amerika’ya sürüklendiğini bile bile Amerika’nın kulu kölesi yapma çabası içine girmiştirler. Kenan Evren “Bir sağdan, bir soldan, iki sağdan, iki soldan” dese de Türk solu yok edilirken sağcılık nereden baksak yere göğe sığdırılamamış ve bugün iktidarda olan AKP’nin meydana gelmesini sağlamıştır. Dönemi en iyi ele alan gazeteci Uğur Mumcu, Nurettin Soyer’in şu sözünü 12 Eylül’ü anlatan eserinde aktarmış ve çok doğru yere nokta atışı yapmıştır:

Daha önce hiç Dünya'nın iç sesini duyduğunu iddia eden birileriyle karşılaştınız mı? Büyük ihtimalle hayır, fakat Dünya üzerinde bu tarz bir şikayetle doktora danışan insanlar yok değil. Dünyanın birçok bölgesinde, özellikle Amerika ve Kanada'da diğer insanların duyamadığı, derinlerden gelen mırıltılar duyan ve bunun Dünya'nın iç sesi olduğunu söyleyen azımsanamayacak kadar kişi var. Bu vakaların birçoğu sahte olmasına veya önemsiz sebeplere dayanmasına rağmen bir grup insanın işaret ettiği sebep ortak: Schumann rezonansı. Peki, nedir bu Schumann rezonansı? Gelin bu doğa olayının tarihini ve nasıl oluştuğunu inceleyelim.

İsminden de belli olacağı üzere bu olgunun keşfi birçok yerde Alman fizikçi W. Otto Schumann'a atfedilir. Fakat bu fikrin temelleri Schumann'dan biraz daha eskiye dayanmaktadır.

Alkol; neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. Sakinleştirici ("sedatif"), aşırı mutluluk verici ("öforik"), uyuşturucu ("narkotik") ve tedavi edici ("terapötik") yönleriyle, yüzyıllardır insanların yaygın olarak kullanageldikleri maddelerden biridir. Tarih boyunca alkol, keyif verici etkisi dolayısıyla insanların duygu durumunu değiştirerek rekreasyonel amaçlarla, ilkel çağlarda dini amaçlarla ve Orta Çağ'da "hayat iksiri" olarak görülüp terapötik amaçlarla tüketilmiştir. Zaman içerisinde alkol, toplumların kural ve kabullerine bağlı olarak teşvik edilmiş, kısıtlanmış veya yasaklanmıştır (örneğin İslam dininde haram kılınmış olması gibi). Kültürün evrimi, alkol kullanımına yönelik bakış açıları ve uygulamalarını da zamanla değiştirmiştir.

Aslında alkol tüketimi Homo sapiens türünde başlamamıştır; insanın ataları ve özellikle de primatlar içerisindeki sayısız kuzeni, dallarından düştükten sonra bakterilerce fermente edilmiş meyveleri tüketerek vücutlarına alkol almışlardır (ve alkolün fizyolojik etkilerini deneyimlemişlerdir). İnsanlar arasında kontrollü alkol üretimi ise; tahıl, meyve suyu ve bal gibi çeşitli kaynakların fermentasyon yoluyla alkole dönüştürülmeleri sonucu elde edilmeleriyle başlamış ve Sanayi Devrimi'nden günümüze artan bir ivmeyle devam etmiştir.