Avusturyalı hayvan davranış bilimcisi (etolog) Karl Ritter von Frisch, 1927 yılında "Aus dem Leben der Bienen" (Dans Eden Arılar) adlı kitabını yayınladığında çağdaşları tarafından kuşku ile karşılanmıştı. Oysa kendisini tam anlamıyla çağının ötesinde bilimsel çalışmalar yürüten bir bilim insanıydı ve arılarda koku duyusu, görsel algı, yön bulma, polarize ışık ile konumlandırma, güneş takibi, iç saat, manyetik alanın petek örümüne etkisi ve düşey (ya da yerçekimi) algısı üzerine muhteşem çalışmalar yapmıştı. İlkin biraz anlaşılamamış olsa da tekrarlanan denylerle haklılığı pekişen von Frisch, büyük buluşundan 46 yıl sonra, 1973'te Fizyoloji alanında Nobel ödülüne layık görülmüştür.

Bal arıları, hep birlikte ve iletişim içinde çalışan, koloniler halinde varlıklarını sürdüren canlılardır. Koloniler içerisinde iş bölümü vardır ve yaşa bağlı olarak işçi arılar önce kovan içindeki görevlerde çalışırken daha sonra "tarlacı" dediğimiz ünvanı alırlar ve kovana su, nektar, polen gibi kaynakları getirirler.

Projeksiyon önyargısı, insanların şu anda hangi kişisel zevklere, inançlara, özelliklere sahiplerse, gelecekte de aynı özelliklere sahip olacaklarını varsaydıkları bilişsel bir ön yargıdır. Şu an oldukları kişi, adeta bir projeksiyon gibi geleceğe de yansıyacakmış gibi hareket eder, bunu yaparken birey olarak zaman içinde nasıl değişebileceklerini görmezden gelirler.^[1]

Bu, insanların neyi, nasıl düşündüklerini, ne söylediklerini ve ne yaptıklarını kayda değer düzeyde etkileyebilen bir ön yargıdır. Bu yazıda hem projeksiyon ön yargısının ne olduğuna dair bilgiler vereceğiz hem de bu yargıyla nasıl mücadele edilebileceğine dair bazı önerilerde bulunacağız.

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]

İklim krizi, insanoğlunun karşı karşıya geldiği en karmaşık problem. Çözülmesi için ise farkındalık, gelişim ve küresel bir işbirliği gerekiyor. İklim krizi bizi korkutuyor, endişelendiriyor.

Ama neden? Bu kadar endişelenmeli miyiz? Ve dönülmez bir sonun başlangıcında mıyız?

Bilim insanları son kırk yıldır, gitgide karmaşıklaşan modellerle iklim değişikliğinin geleceğini yansıtmaya çalışıyorlar.

Atmosfer fiziği ve biyojeokimya (yer dirim kimyası) kullanarak oluşturulan bu modeller Dünya'nın iklimini ve gelecekte iklimin nasıl değişeceğini anlamamızda çok önemli bir rol oynuyor.

Hayal edelim: Harika bir bahar günü, hafta sonu. Sabah uyandınız, uyanma sonrası rutinlerinizi yerine getirdiniz. Güzel bir kahvaltının ardından çayınızı veya kahvenizi koyup bilgisayarın başına geçtiniz. Facebook ikonuna tıkladınız, anasayfada geziniyorsunuz ve karşınıza dikkatinizi çeken bir görsel çıktı; belli ki ilginizi çeken konulardan biri hakkında bir yazıya yönlendiriyor. Tıkladınız, sayfa açıldı, sayfada biraz aşağı inip başlığın olması gereken yere baktınız ve… en büyük korkularınızdan biri gerçek oldu: Okuyamıyorsunuz. Aşağı yukarı yedi yaşından beri büyük çabalar sarf edip geliştirdiğiniz, ciltler dolusu kitapla bileyip keskinleştirdiğiniz o yeti artık yok.

Etrafınıza bakıyorsunuz: Evet, üzerinde buharlar tüten o sıcak içecek hâlâ masanın üzerinde. Bilgisayar ekranının az ötesindeki çerçevede duran fotoğraftaki arkadaşlarınızın yüzlerini seçebiliyor, onları ayırt edebiliyorsunuz. Hemen yanı başınızdaki kütüphanede yatan, Eric Hobsbawm’ın Kısa 20. Yüzyıl kitabının kapağındaki kişinin Charlie Chaplin, kitabın kapağının da kırmızı olduğuna, dahası Chaplin’in bu pozu Büyük Diktatör filminde verdiğine de kuşkunuz yok; ama ne kitabın veya yazarın ismini ne de başka herhangi bir yazıyı okuyabiliyorsunuz.

İnsandaki bilinç anlayışını düşünürken, onun doğrudan dünyevi varlıkların varoluşu, yeri ve algılama güçleri ile ilişkili olduğuna inanıyorum. Çevremizdeki nesneler, sadece farkındalığımızı etkilemekle kalmaz, aynı zamanda bilincin özünü şekillendirir. Olgun bir bireyin zaman içinde bilinçlenmesi, türüne odaklanması ve beynini kişisel çabaların sonuçlarıyla tatmin etmesi doğal ve gereklidir. Genelleştirmek yerine bireyleri analiz ettiğimizde, gerçek ve spesifik bilgileri ortaya çıkararak daha anlayışlı bir bilinç profili sunarız. Basitçe ifade etmek gerekirse, bir kişiyi anlamak, içgüdüsel davranışları bir kenara bırakarak onun çıplak bilincini yorumlamayı içerir. Bu yorumlara bağlı kalarak bilinç analizi yapmak doğrudan bir iş haline gelir. Örneğin, karşı cinse olan içgüdüsel ilgimiz düşünce içermez. Benzer şekilde, renk tercihlerimiz, güzellik algımız ve ideal bir partner seçerken çevremiz, deneyimlerimiz ve duygularımızla doğrudan ilişkilidir. Görünüşte ilgisiz olan konular, ilgi alanlarımız ve belirli konulardaki farkındalığımız, bilincimize katkıda bulunur. Örneğin, bir kişinin asma hastalığı nedeniyle bir akrabasını kaybetmesi, arkadaşlarına göre ağaçlara karşı daha fazla duyarlılık ve farkındalık geliştirebilir. Bu, geçmiş deneyimlerin bir bireyin şuanki bilincini ve düşüncelerini nasıl şekillendirdiğini gösterir.