Exeter Üniversitesi’nde yapılan yeni bir araştırma, kompleks hayatın evrimi için atmosferde ve okyanuslarda çözünmüş belli bir miktarda oksijenin olması gerektiğini söyleyip bunu bir ön koşul olarak gören inanışa meydan okur nitelikte. 

Çalışma, Danimarka’da deniz süngerlerinin (evrimleşen ilk hayvan) çok az miktarda oksijene ihtiyaç duyduğunu keşfeden bir araştırma temel alınarak yapıldı ve Nature Geoscience’da yayınlandı. Exeter Üniversitesi’nden bu yeni araştırmayı yürüten Profesör Tim Lenton şöyle söylüyor:

İnsan, üstünlük kompleksi olan bir türdür. Bu, beynimizin zaaflarından birisidir. Üst düzey algılar, üst düzey sanrılarla birlikte gelmektedir. Örneğin her şeyin bizim için var olduğu bir sistem içerisinde yaşadığımızı ve her şeyden üstün olduğumuzu zannederiz. Halbuki 4 milyar yıllık canlılık tarihinde, son 300.000 yıldır varız. Dünya üzerinde yaşam, bizden 13.000 kat daha uzun süredir var!

Benzer şekilde, gezegenimizin, galaksimizin, yani "bizi içinde barındıran şeylerin" özel ve kusursuz olduğunu sanarız. Halbuki şu anda bebek bir Evren içerisinde yaşıyoruz. Evren'imiz, "sadece" 13.82 milyar yıldır var ve çok iyi bir ihtimalle, önümüzdeki akıl almaz bir süre boyunca var olacaktır. Bu makalemizin de konusu zaten bu olacak!

Hepimizin öyle veya böyle duyduğu bir kelimedir "zigot". Döllenmeden hemen sonra oluşan, bir canlıyı var edecek ilk hücre. Embriyonun ilk basamağı. Anneden gelen 22 vücut kromozomu ve 1 eşey kromozomu (X) ile babadan gelen 22 vücut kromozomu ve 1 eşey kromozomunun (X veya Y) birleşmesiyle oluşan, toplamda 46 kromozomu barındıran ilk hücremiz. 

Bu hücreyle ilgili bilinecek sayıca çok fazla şey olmamasına rağmen, bu tek ve ilk hücremiz bize oldukça ilginç bilgiler sunuyor. Örneğin Dünya'da yaşayan her insan (ve eşeyli üremenin sonucu oluşan her canlı) bu evreden geçiyor. İnsanlarda bu ilk hücre (zigot), 18-20 boyunca hiç bölünmeden bekleyebiliyor. Kimi zaman bundan çok daha kısa bir süre içinde bölünmeler başlasa da, genel olarak bu sürenin, yumurtanın sperm tarafından döllendiği anda rahimden olan uzaklığına göre belirlendiğini söyleyebiliriz. Ancak her birimiz birkaç saatliğine tek hücreliydik diyebiliriz. Sonrasında ise, ilk bölünmelerin başlamasıyla birlikte embriyo oluyoruz.

Satürn'ün en büyük uydusu Titan, özellikle Dünya'nınkine benzer şekilde nitrojenden oluşan ancak önemli konsantrasyonlarda metan ve etan içeren yoğun bir atmosfere sahip olan yapısı ile Güneş sistemimizin önemli uyduları arasındadır. Hidrokarbon açısından zengin bir yüzeyle birleşen bu atmosferik bileşim, Titan'ı bilimsel keşifler için önemli bir hedef hâline getirmektedir.

Titan'ın yoğun atmosferi, bu zamana kadar yüzeyinin çoğunun doğrudan gözlemlenmesini engellemiştir ve NASA'nın Cassini-Huygens gibi misyonlarını bu uydunun gizemlerini açığa çıkarmaya teşvik etmiştir. Bu görevler tarafından toplanan veriler sayesinde Titan'ın manzarası; denizler, göller, nehirler ve rüzgârın etkisiyle şekillenen geniş kum tepeleriyle karakterize edilen, hepsi aktif bir jeolojik ve hidrolojik sistemin göstergesi olan çeşitli arazileri ortaya çıkarmıştır.

Eğer Dünya'daki ülkeleri incelediyseniz, bir Türkiye vatandaşı olarak Turks & Caicos isimli ülkenin ismi dikkatinizi çekmiş olabilir. Elbette Türkmenistan gibi, Türkiye haricinde "Türk" ismini taşıyan diğer ülkeler var; ancak Atlas Okyanusu'nun batısında; Küba, Haiti ve Dominik Cumhuriyeti gibi ada ülkelerinin komşusu olan bir ülkenin isminde neden "Türk" geçtiğini ilk etapta anlamak zor olabilir. Gelin bu ufak ada ülkesini ve ismini biraz daha yakından tanıyalım.

Turks & Caicos, Birleşik Krallık altında bulunan, daha iri Caicos Adaları ile daha ufak olan Turk Adaları'ndan ismini alan, başkenti Cockburn, en büyük şehri ise Providenciales olan, 35.000 civarında nüfusa sahip, ufak bir ada grubudur. Ülkenin yüzey alanı ile ilgili olarak farklı kaynaklarda farklı veriler bulunsa da (adaların toplam yüzey alanını ölçmek zordur), ülkenin toplamda yaklaşık 616 kilometre karelik yüzey alanı olduğu söylenebilir. Kıyas olması bakımından, Yalova ilimizin yüzey alanı 847 kilometre karedir.

Bilim camiası içerisinde sıklıkla duymanız mümkündür: türlerin genetik haritalarına bakarak evrimsel geçmişlerinin çıkarılması ve birbirleriyle olan akrabalık ilişkilerinin belirlenmesi... Şempanzelerle genlerimizin %98 benzer olması ama bir pirinç bitkisiyle bu oranın %60'lara kadar düşmesi, bir bakteriyle ise %2-3 arasına kadar gerilemesi. Bunlar uydurma sayılar değil, üzerinde sayısız farklı araştırma grubunun çalıştığı ve milyonlarca nükleotitin bilgisayar programları aracılığıyla taranması ve haftalar süren analizleri sonucunda ortaya konulan gerçeklerdir. Üstelik evrimsel biyolojinin gücü, bu analizlerde saklıdır: genlere bakmaksızın, başka yöntemlerle (morfolojik analizler, fosil kayıtları, fizyolojik incelemeler, vs.) geliştirdiğimiz evrim ağaçları, genetik analizlerle kontrol edildiğinde %100'e yakın bir başarıyla evrimsel biyolojinin doğru sonuçlar verdiğini görürüz. Yani evrim bir gerçektir ve bu gerçek, genlerimizde de net bir şekilde görülmektedir.

Türler arası genetik benzerlikten bahsederken, gerçek bir "benzerlik"ten söz ederiz. Genlerimizin kodladığı ve bizi "biz" yapan bütün özelliklerimizi kazandıran proteinlere ve onların yapıtaşı olan aminoasitlere baktığımızda, sadece 5 nükleotitin (adenin, timin, guanin, sitozin ve urasil) bütün genetik özelliklerimizi belirlediğini görürüz. Aslında teorik olarak bundan çok daha fazlası mümkündür. Üstelik yapılan incelemeler, canlıların genetik haritalarının birbirinden tamamen farklı olmasının onlar için mutlak bir avantaj sağlayacağını göstermektedir. Çünkü örneğin eğer ki şempanzelerle bizlerin genetik kodları bu kadar benzer olmasaydı, onların sahip olduğı SIV (maymun bağışıklık yetmezliği virüsü) bize bulaşarak AIDS'e neden olan HIV (insan bağışıklık yetmezliği virüsü) evrimleşemeyecekti. Peki madem ki mantıklı bir canlılık tasarımında alternatif genetik planlar olması gerekirken, türlerin her birinin (istisnasız olarak her birinin) genetik kodları birbiriyle aynı temele dayanır ve bu kadar benzerdir?

Bireyin yaşantıları, gelecekte kendini gösteren izler bırakır. Kalıcı öğrenmeyi gerçekleştirebilmenin en etkili yollarından biri de yaşantılara dayalı öğrenme yoludur. Yaratıcı drama özellikleri, çok yönlü işlevselliği nedeniyle sınıf dışındaki amaçlara uygun her türlü ortamlarda özellikle yaşantılara dayalı Öğrenmeyi gerçekleştirmede etkili bir yöntem ve disiplindir.^[1] Bu anlamda, eğitim programlarından çıkartılmış olsa da bilimsel düşünmeye bir temel sağlayacak olması nedeniyle önem taşıyan evrim teorisinin okul dışı ortamlarda öğretilmesi gerekmektedir. Böylece insanın nasıl yaratıldığına ilişkin görüşlere bir alternatif daha eklenmiş olacağı gibi insanlar da kendi var oluşları hakkında daha eleştirel düşünebileceklerdir.

Evrim teorisi okulöncesinden yükseköğretime, oradan yaygın eğitime kadar her insanın öğrenmesi gereken bir düşünce sistematiğidir. Kendi var oluşuna yönelik sorgulamalar yapan her insan, evrim teorisi eğitiminin olası öğrencisi olabilir. Edinecekleri mesleklerle geleceğin toplumunu inşa etmede önemli rol oynayacağı söylenebilecek üniversite öğrencileri, yoğun bir bilgi bombardımanıyla tamamladıkları, akademik başarı odaklı ilk ve orta öğretimden sonra geldikleri üniversitede mesleki uzmanlık kazanmanın yanında sosyal ve kültürel gelişim sağlayacakları olanaklarla da karşılaşırlar. Üniversite öğrencilerinin sosyal ve kültürel gelişimlerinin desteklenmesi edindikleri mesleği daha yaratıcı, insani ve estetik icra etmelerini sağlayabilir.