Dünya yüzeyinde çelik, su ve havayla paslanır. Peki ya Dünya'nın içinin derinliklerinde ne olur?

Dünya'nın çekirdeği, Dünya üzerindeki en geniş karbon deposudur. Neredeyse %90'lık bir kısım orada gömülüdür. Bilim insanları; tektonik plakaların üzerinde duran ve yitim süreciyle içeriye doğru düşen okyanusal kabuğun, sulu mineraller içerebildiğini ve bazen de çekirdek-manto sınırına kadar inebildiğini gösterdiler. Çekirdek-manto sınırındaki sıcaklık, lavların en az iki katı kadar ve sulu minerallerden suyun buharlaşmasına yetecek kadar yüksek. Bu yüzden, çelik paslanmasına benzer bir kimyasal tepkimeye, Dünya'nın çekirdek-manto sınırında da rastlanabilir.

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]

Ben, Rosalind Elsie Franklin. 25 Temmuz 1920'de Londra’nın Notting Hill kasabasında, Ellis ve Muriel Franklin çiftinin beş çocuğundan ikincisi olarak dünyaya geldim. Annem ve babam eğitimli, sosyal bilinci yüksek Yahudi ailelerinden geliyordu. Dindar insanlardı. Nazi Almanyası’nda eziyet gören halklarına yardım etmek için epey uğraşmışlardı. Babam, bir bilim insanı olmak istemiş, fakat I. Dünya Savaşı sırasında eğitimini yarıda bırakmıştı. Nihayetinde liberal görüşlere sahip bir ticaret bankacısı olmuştu ve Working Men's College'ta ders veriyordu. Ben ise bir nevi onun hayallerini gerçekleştirecek kişiydim. 

Çocukluğum boyunca erkek kardeşlerimle birlikte vakit geçirdiğimden, onların oynadığı her türlü oyunla ilgileniyordum. Tıpkı onlar gibi ben de yarışmacı bir ruha sahiptim. Aynı zamanda resim çizmeye ve değişik aletler icat etmeye bayılırdım. 11 yaşımdayken kimya ve fizik dersleri veren nadir kız okullarından biri olan St. Paul Kız Okulu'na yazıldım. Okulun gözünde tek eksiğim, müziğe olan yeteneksizliğimdi. Öyle ki okulun müzik öğretmeni bir işitme sorunum ya da kulak iltihabımın olup olmadığını öğrenmek için annemi çağırmıştı. Okul hayatımda çalışkanlığım ve zekâmla, özellikle de fen bilimleri, Latince ve spor dallarına olan ilgimle ön plana çıkıyordum. Zamanımın çoğunu aritmetik sorularını çözmeye harcıyordum. Beni gözlemleyen halam, "endişe verici düzeyde zeki" olduğumu söylüyordu. Ne tuhaf! 

Türdiriltimi (İng:"De-extinction") kavramı, belki de bilim dünyasının görmüş olduğu en olağandışı ve ilginç kavramlardan biridir. Nesli tükenmiş canlıları, bir nevi yeniden hayata döndürme fikri, ilk duyulduğunda hem ilginç hem de neredeyse imkânsız gibi gelebilir. Ancak genel kanının aksine, bu fikrin gerçekleştirilebilirlik potansiyeli vardır ve hatta bazı başarılar elde edilmiştir. 2023 yılı itibariyle, türdiriltimi oldukça popüler bir araştırma alanı haline gelmiştir ve aldığı yatırımlar sayesinde de hızla gelişmektedir. Türdiriltimi, gelecekte ekosistem mühendisliğinden yapay rahim teknolojilerine kadar hayatımızın her alanını etkileyecek bir bilimsel araştırma sahası olma yolunda önemli adımlar atmaktadır.

Türdiriltimi, 21. Yüzyılda popüler hale gelen bir kavram olmasına rağmen, kökenleri çok daha eski zamanlara dayanmaktadır. Bu konseptin izleri, 1900'lerin başlarına ve hatta Nazi Almanya'sı dönemine kadar gitmektedir. Kulağa ütopik bir olgu gibi geldiği için birçok insan, türdiriltiminin gerçekleştirilebilir olup olmadığı sorusunu sormaktadır. Nitekim tarih boyunca çeşitli türdiriltim projeleri gerçekleştirilmiş; bazıları başarılı olmuş, bazıları ise başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

İlk yazımızda evrimin popülasyonlarla ilgili olduğunu ve evrimi anlamak için popülasyonları analiz edebilmemiz gerektiğini anlatmıştık. İkinci yazımızda ise bize her zaman fayda sağlayacak ve her an kullanabileceğimiz çok önemli bir matematiksel araç elde etmiştik: frekans hesabı. Eğer ki bunları unuttuysanız, lütfen önceki yazılarımıza göz atın. Ancak eğer ki bunları tam olarak anladığınızı düşünüyorsanız, artık frekansları kullanarak popülasyonları analiz etmeye başlayabiliriz demektir. Bir diğer deyişle; artık evrimi matematiksel olarak kavrayabilecek noktaya gelmişsiniz demektir. Öyleyse bilgilerimizi kullanmaya başlayalım.

Bu yazımızda, sizlere evrimsel biyolojinin bizlere kazandırdığı en önemli kavramlardan biri olan Hardy-Weinberg Dengesi (HW-Dengesi) konusundan bahsedeğiz. Bu öylesine önemli bir konudur ki; önemini vurgulamanın en kolay yolu şudur: Hardy-Weinberg Dengesi'nin varlığı bile tek başına evrimin bir doğa yasası olduğunun en net göstergesidir. Aslında bu cümleyi şöyle kurmalıydık: Hardy-Weinberg Dengesi'nin var olmaması, tek başına bile evrimin bir doğa yasası olduğunun en net göstergesidir. Bunun ilk etapta kafa karıştırıcı olduğunun farkındayız. "Nasıl yani? Söz konusu denge var mı, yok mu? Hangisi?" diye soruyor olabilirsiniz. Neden böyle bir ikilem yarattığımızı ve bu dengenin hem varlığının, hem de yokluğunun evrimin varlığına ispat olduğunu yazımızın sonunda anlayacaksınız. Öncelikle biraz ön bilgi verelim:

Klinik terminolojilerde "mitomani" veya "pseudologia fantastica" olarak da bilinen patolojik yalan, kompulsif veya alışkanlık haline gelmiş, derin ve kronik bir yalan söyleme davranışıdır. Günlük yaşamın bir parçası olarak bireyler tarafından söylenen tipik yalanlardan farklı olarak patolojik yalanlar süreğen, orantısız ve herhangi bir kazanç elde edilemeyecek durumlarda bile söylenmeleriyle ayırt edilirler. Bu tür yalanlar "patolojik" olarak kabul edilir, çünkü yalnızca yalan söyleyen bireyin değil, aynı zamanda çevresindekilerin de hayatını bozar ve bu nedenle önemli psikolojik, sosyal ve bazen de yasal sonuçlar doğurur.

Patolojik yalancıların söylediklerinin doğru olmadığını anlayıp anlamadıkları net değildir. Bazı insanlar söyledikleri şeyler açıkça yanlış olsa bile bunlara inanırlar. Diğer patolojik yalancılar ise ancak yalanları kanıtlandığında yalan söylediklerini kabul ederler.

İlk olarak 2017 yılında kameralara takılan bir görüntü, yaban hayattaki şempanzelerin yüzlerinde berbat lezyonlar olduğunu gözler önüne serdi. Daha önceden şempanzelerde asla görülmemiş olan bu hastalığın, kısa bir süre içerisinde cüzzam olduğu anlaşıldı. Üstelik salgın, tek bir sürüde değil, birbirinden bağımsız birkaç sürüde devam ediyor. Yapılan incelemeler, cüzzamın insanlardan şempanzelere geçmediğini ve bilinmeyen bir kaynak dolayısıyla başladığını gösteriyor.

Daha önce de anlattığımız gibi cüzzam, bir zamanlar insanlar arasında hızla yayılmış ve vücutta yarattığı lezyonlar dolayısıyla yıkıcı bir önyargıyı beraberinde getirmiş bir hastalıktır. 1980'li yıllarda antibiyotik ile tedavi edilebilmeye başlanması ve insandan insana sanılandan çok daha az bulaştığının gösterilmesiyle hızlı bir şekilde kontrol altına alınmış ve hakkında yapılan akademik çalışmalar hızla azalmıştır. Bu nedenle cüzzamın tam olarak nasıl yayıldığı, nerede ve nasıl başladığı gibi önemli soruların cevabı halen bilinmemektedir. Öyle ki, hastalığın bazı formlarına neden olduğu bilinen Mycobacterium leprae ve yakın geçmişte keşfedilen M. lepromatosis gibi bakteri türleri, henüz laboratuvarda çoğaltılamamaktadır ve bu durum, araştırmaları daha da kısıtlamaktadır. Anlayacağınız, tıpkı bulaşıcı hastalıklara karşı aşı üretiminde olduğu gibi, ölümcül hastalıklar olmalarına rağmen para kazandırma potansiyeli olmayan araştırma sahalarında çalışmalar oldukça kısıtlıdır ve yine COVID-19 salgınında da suratımıza çarpıldığı gibi bu durum, gelecek için büyük riskler taşımaktadır.