Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Ornitorenk (Platypus) Nedir? Ornitorenk, Memeli Hayvanların Evrimi Hakkında Bize Neler Öğretebilir?

Ornitorenk (Platypus) Nedir? Ornitorenk, Memeli Hayvanların Evrimi Hakkında Bize Neler Öğretebilir? National Geographic
7 dakika
81,064
Evrim Ağacı Akademi: Canlıların Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Canlıların Evrimi yazı dizisinin 46. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Oksijenli Solunum Nasıl Evrimleşti? İlkel Hücreler Nasıl Oldu da Oksijeni Kullanabilecek Biçimde Evrimleştiler?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Ornitorenk, günümüzde yalnızca doğu Avusturalya ve Tazmanya'da bulunan bir yarı-sucul memelidir. Ancak ornitorenk, diğer memelilerin aksine çok ilginç bir özelliğe sahiptir: Yavrularını plasenta veya kesede değil, yumurtaların içinde doğurur; tıpkı sürüngenler gibi. Bunu yapan tek memeli değildir (4 farklı Echidna türü de bunu yapar); ancak şimdiye kadar bilinen yumurtayla yavrularını hayata getiren 5 memeli türünden biridir.[1]

Bu noktada şu bilgiyi vermekte fayda vardır: Richard Dawkins'in Ataların Hikayesi isimli kitabında da ayrıntılı olarak ele alındığı üzere, memeliler, sürüngenlerden bundan 130 milyon yıl önce ayrılmaya başlamışlardır.[2] Günümüzdeki fosil kayıtları[3] ve moleküler kanıtlar gösteriyor ki, bu ayrılmanın ilk kahramanları, tek-delikliler olarak da anılabilecek olan (çünkü üreme hücrelerinin, dışkı ve idrarın açıldığı tek bir delik, bilimsel adıyla kloak'a sahiptirler; tıpkı kuşlar gibi) Platypus ve Ekidna türleridir.[4] Bu sıra dışı canlılar, evrimin çok güzel örnekleridirler, çünkü hem sürüngenlere ait, hem memelilere, hem de kuşlara ait özellikler taşımaktadırlar. Bunlara az sonra değineceğiz.

Tüm Reklamları Kapat

Platypus'un yakın akrabası Ekidna...
Platypus'un yakın akrabası Ekidna...
Wired

Ornitorenk Nedir?

Ornitorenk, ilk olarak 1798 yılında Kaptan John Hunter tarafından resmedilmiştir.[5] Daha sonra ise pek çok bilim insanı, bir gagalı memeli olan ornitorenk üzerinde çalışmalar yapmıştır. Canlının tür ismi olan Ornithorhynchus anatinus, Latince'de "kuş burunlu ördek benzeri" demektir.[6] Bu isim bile ornitorenkin ne kadar ilginç bir canlı olduğunu anlatmaya yetecektir. 

Ornitorenkin düz ve yassı bir kuyruğu bulunur. Vücudu, yoğun ve kahverengi kıllarla sarılıdır.[7] Kuyruk, genellikle koyunlarda olduğu gibi yağ deposu olarak kullanılır. Ayakları büyük ve ağlıdır. Kuşlarda gaga genellikle besin toplamak için kullanılırken, Platypus'taki gaganın en önemli işlevi algıdır. Platypus, inanılmaz bir algılama sistemi geliştirmiştir - ki buna az sonra daha detaylıca değineceğiz. Bazı bilim insanları, Platypus'un rahatsız edildiğinde düşük şiddette bazı sesler çıkardığını da belirtmektedirler. Dolayısıyla bu hayvanlarda uyarı amaçlı ses kullanımı da bulunmaktadır.  

Tüm Reklamları Kapat

İnanması Güç: Platypus
İnanması Güç: Platypus
National Geographic

Ortalama 1.5-2 kilogram arasındaki bu canlının vücut sıcaklığı normal memelilerde görülen 37 santigrat derecenin biraz altındadır ve genellikle 32 santigrat civarında ölçülür.[8] Bu, genellikle hayatını suda geçirmesinin getirdiği bir adaptasyon olarak görülmektedir. Belirtmekte fayda var, ornitorenk de diğer memeliler gibi bir sıcak-kanlıdır ve bu özelliğiyle de sürüngenlerden ayrılır; kuşlar ve memelilere yakınlaşır. 

Ayrıca Platypus'u bir memeli yapan diğer özelliklerden biri ise, alt çene kemiğidir. Tıpkı bir memelide olduğu gibi, tek ve bütün bir alt çene kemiğine sahiptir.[9] Sürüngenlerde ise, alt çenenin üzerinde ekstradan 3 kemik daha bulunur. Sürüngenlerden evrimleşmiş olan memelilerde bu kemikler daha yukarılara kayarak ve evrimleşerek örs, üzengi ve çekiç kemiklerini oluşturmuşlardır.[10] Platypus'ta da bu durum görülür.

Doğal ortamında bir Platypus...
Doğal ortamında bir Platypus...
NRDC

Platypus Zehri

Sürüngenler arasında zehirli dişlere sahip olmak oldukça yaygın olmakla birlikte, birkaç hafif zehirli fare ve yavaş lorisler hariç memeliler arasında neredeyse hiç görülmeyen bir özelliktir.[11] Ornitorenklerinse sadece erkeklerinde (ve erkeklerin de sadece arka bacaklarında), tıpkı bir sürüngen gibi, zehirli uzuvlar bulunur.[12] Erkek ornitorenklerin arka ayaklarında, tırnaklara ek olarak "mahmuz" (İng: "spur") denen yapılar bulunur. Bu yapılar normalde vücuda yapışıktır (paralel olarak saklanır); ancak gerektiğinde ornitorenk bunları dikerek zehri karşı tarafa enjekte eder.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Zehrin içerisinde 19 farklı peptit bulunduğu tespit edilmiştir. Bunlar, 3 farklı kategoride gruplandırılır: OvDLP (defensin-benzeri proteinler), OvCNP (C-tipi natriüretik peptitler) ve OvNGF (sinir büyüme faktörü). Yapılan genetik analizler, OvDLP'nin sürüngenlerdekine benzer ama evrimsel olarak ayırt edilebilir olduğunu göstermiştir[13] ve bunun, yakınsak evrimin bir ürünü olduğu düşünülmektedir.

Platypus'un savunma sistemi tarafından salgılanan bu zehir, kedi-köpek gibi göreceli olarak küçük hayvanları öldürebilecek kadar güçlüyken, insanı öldürememekte ancak etkisiz hale getirmektedir (geçici felce neden olabilir). Ayrıca örneğin yılan zehrinden farklı olarak, ornitorenk zehrinde nekroza yol açan bileşenler bulunmamaktadır; bu nedenle zehirden kaynaklı doku hasarı çok daha kısıtlıdır (yine de yok değildir). Zehrin boşaltıldığı noktada ödem oluşur ve hızla büyür. Zehirden kaynaklı acının ödemli dokudan mı, yoksa zehrin doğrudan sinir sistemine etkisinden mi kaynaklandığı henüz net değildir. Bu zehrin vücuda girmesinden sonra, hasta kurtulsa bile aylarca sürebilecek olan hiperaljezi (acıya aşırı duyarlılık) görülebilir.[14]

Elektroresepsiyon ve Elektrolokasyon

Platypus'un bir diğer büyüleyici özelliği, bazı balıklarda görülen ve elektrolokasyon (elektrik kullanarak yön ve av bulmak) olarak isimlendirilen algı sisteminin evrimleşmiş olmasıdır.[15] Canlının boyutuna göre orantısız gibi görünen gaganın temel işlevi, daha önce de belirtildiği gibi algılamadır. Gagada şeritler halinde bulunan elektro-algılayıcılar ile dağınık olarak bulunan mekanik-algılayıcılar sayesinde Platypus avının veya gideceğin yerin yönünü son derece ayrıntılı bir şekilde "görebilmektedir".[16]

Yöntem, temel olarak basittir:[17] Vücudundaki kasların kasılması sırasında elektrik sinyalleri oluşur ve genellikle av ortamı olan suya bu düşük voltajlı elektrik dalgaları yayılır. Bu elektrik sinyalleri, suda hareket eden canlılara veya cansızlara çarptığı zaman çeşitli şekillerde dağılır. Platypus, algılayıcıları sayesinde bu elektrik sinyallerindeki bozulmaları algılar ve beyin zarında (cerebral cortex) bu bilgiler değerlendirilir. Ayrıca, mekanik reseptörleri sayesinde sudaki dalgalanmaları da algılayabilir. Bu iki bilginin birleşimini kullanarak avının yerini kolayca tespit eder. Beynin büyük bir kısmı, bu algılayıcılar için özelleşmiştir.

Platypus yavruları...
Platypus yavruları...
Otway Life Magazine

Ayrıca Platypus'un avlanma davranışına bakılacak olursa, suya daldığı zamanlarda gözlerini, kulaklarını ve burun deliklerini sıkıca kapattığı gözlenir. Bu sayede, bütün dikkatini sadece gagasındaki algılayıcılara verebildiği düşünülmektedir ve bu diğer algı organlarından gelebilecek yanlış bilgileri bu şekilde elimine ettiği düşünülmektedir. Ancak kara yaşantısında, normal olarak duyu organlarını kullanmaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Dawkins, Ataların Hikayesi'nde oldukça ilginç hipotezlerine yer vermektedir. Bu hipotezlerinde, tıpkı bizim en özelleşmiş duyu organımız olan gözümüze ait farklı algılara isimler vermemiz gibi (kırmızı, yeşil, mavi, vb.); yarasaların ana algı organı olan kulaklarına ait dalgalara farklı özellikler ve anlamlar yüklediği, Platypus'un ise gagasından gelen bilgilere farklı özellikler ve anlamlar yüklediği ileri sürülmektedir.[2] Bu ne kadar doğrudur, bunu zaman ve araştırmalar gösterecektir. 

Platypus, temel olarak böcek larvaları, karidesler ve solucanlarla beslenir. Elektrik ve mekanik algılayıcıları sayesinde kumlara gömülü canlıları bile "görerek" avlayabilir. Platypus bir gecede, kendi ağırlığı kadar yiyecek yiyebilir.

Platypus'un Evrimi 

İlk zamanlarda Platypus ilkel-memeli olarak düşünülmüştür ve henüz "evrimini tamamlamadığı" ileri sürülmüştür.[18] Günümüz modern evrim anlayışında, böyle bir durumun söz konusu olmadığı aşikardır. Hiçbir modern canlı ilkel olamaz, çünkü elenmeden günümüze gelebilecek düzeyde yeterli özelliklere sahiplerdir.

Daha önce de belirttiğimiz gibi, sürüngenlerin memelilerden ayrılan ilk atalarından birinin Platypus'u ve yakın kuzenleri Ekidnaları meydana getirecek olan kol olduğu düşünülmektedir. Bu ayrım yaklaşık 130 milyon yıl önce gerçekleşmiştir. Ancak Platypus ve Ekidnaların birbirinden ayrılması, göreceli olarak daha yakın bir zamanda meydana gelmiştir: Moleküler saat aracılığıyla yapılan analizler, bu iki canlı grubunun 19-48 milyon yıl önce ayrıldığını göstermektedir.[19]

Tüm Reklamları Kapat

Platypus'un atalarının neye benzediğini bu çizimde görebilirsiniz.
Platypus'un atalarının neye benzediğini bu çizimde görebilirsiniz.
Cosmos Magazine

En eski Platypus fosili, 100.000 yıl öncesine aittir. Platypus'un atalarının soyları tükenmiş tek-delikliler olan Teinolophos trusleri ve Steropodon galmani olduğu düşünülmektedir. Bu atalara ait elimizdeki fosiller 110 milyon yıl öncesine dayanmaktadır.[3] Platypus'un en eski ataları olan Monotrematum sudamericanum ise Gondwana süperkıtasında yaşamıştır ve fosiller 167 milyon yıl öncesine kadar gitmektedir.[20]

Platypus'a ait moleküler kanıtlar da oldukça ilgi çekicidir: Bir Platypus'un 10 adet cinsiyet kromozomu bulunur.[21] Bu sayı, diğer memelilerde genel olarak 2'dir: X ve Y. Bildiğiniz üzere, XX bir memeli dişi, XY bir memeli ise erkektir. Ancak bir erkek Platypus'un cinsiyet kromozomları XYXYXYXYXY şeklindedir. XY'nin erkekliği belirlemesi açısından, memelilerle yine benzerlik gösterir. Ancak bu 10 cinsiyet kromozomlu yapı, daha çok kuşlarda bulunan ZZ/ZW kromozom sistemine benzer. Bu açıdan da Ornitorenk'in ne kadar harika bir tür olduğu görülebilir, kuşların da sürüngenlerden evrimleştiği düşünülürse...

Ayrıca Platypus'ta, diğer memelilerde cinsiyeti belirleyen SRY geni bulunmaz.[22] Bu sebeple Platypus'larda hangi genlerin cinsiyetleri belirlediği hala bir soru işaretidir; uzmanlar, AMH isimli bir genin bu görevi üstlenmiş olabileceği ihtimali üzerinde durmaktadır.[23]

Platypus'un da genom haritası çözülmüştür ve diğer memelilerle %80'lik bir benzerlik gözlenmiştir.[13] Bu da Platypus'un bir nevi "sınıflar arası geçiş türü" olduğunu göstermektedir.

Günümüzde pek çok "türler arası" ve hatta "sınıflar arası" ve hatta "krallıklar arası" geçiş türleri, cinsleri, aileleri görülmektedir. Ancak akılda tutulması gereken nokta, "ara geçiş türü" olarak adlandırılan türlerin "özel" ya da "farklı" bir canlı oldukları düşüncesinin hatalı olduğudur. Her canlı bir "ara geçiş türü"dür; çünkü geçmişindeki ataları ile gelecekteki torunları arasında bir "geçiş türü" teşkil eder. Bizim kullandığımız "geçiş türü" kavramı ise, özellikler açısından bakıldığında, iki farklı özellik grubu arasında kalan canlılardan kast etmektir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Canlıların Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Canlıların Evrimi yazı dizisinin 46. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Oksijenli Solunum Nasıl Evrimleşti? İlkel Hücreler Nasıl Oldu da Oksijeni Kullanabilecek Biçimde Evrimleştiler?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
30
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 26
  • Merak Uyandırıcı! 23
  • İnanılmaz 13
  • Muhteşem! 11
  • Bilim Budur! 7
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Güldürdü 4
  • Umut Verici! 4
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 02:31:03 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/71

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Ornitorenk (Platypus) Nedir? Ornitorenk, Memeli Hayvanların Evrimi Hakkında Bize Neler Öğretebilir?. (10 Mayıs 2011). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/71
Bakırcı, Ç. M. (2011, May 10). Ornitorenk (Platypus) Nedir? Ornitorenk, Memeli Hayvanların Evrimi Hakkında Bize Neler Öğretebilir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/71
Ç. M. Bakırcı. “Ornitorenk (Platypus) Nedir? Ornitorenk, Memeli Hayvanların Evrimi Hakkında Bize Neler Öğretebilir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 10 May. 2011, https://evrimagaci.org/s/71.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Ornitorenk (Platypus) Nedir? Ornitorenk, Memeli Hayvanların Evrimi Hakkında Bize Neler Öğretebilir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, May 10, 2011. https://evrimagaci.org/s/71.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close