İnsanların kuyrukları yoktur. Ciddiyiz! Ancak "kuyruk yapmak için gereken" nedir, hiç düşündünüz mü? Bir takım genler! Eğer insanlarda fiziksel olarak bir kuyruk yoksa, neden "kuyruk yapmak için gereken" genetik araçların neredeyse tümüne sahiptirler? Bir diğer örnek kanatlı dostlarımızdan gelir: Tavukların dişleri yoktur ama dişlere ait genleri vardır! İyi ama neden? Tüm bunların sebebi ne?

Elbette ki yanıtı sadece evrimsel biyoloji verebiliyor. Evrimsel biyoloji dahilinde kullanılan terimlerden biri olan atavizm (ataya geri dönüş) sayesinde, tüm bunları açıklayabiliyoruz. Üstelik genomlarımız, evrimsel tarihimize ait birer arşiv kaydı görevi görüyorlar ve bize geçmişin sırlarını aralıyorlar. Bu makalemizde sizlerle bu tür atavist özelliklerin sadece 2 tanesine bakacağız ve evrime dair genlerimizde neler bulabileceğimizi göreceğiz.

Son 30 yılda biyolojiye olan felsefi ilginin artması, biyolojik bilimlerin aynı dönemde artan önemini yansıtmaktadır. Günümüzde birçok farklı biyoloji konusunda geniş bir literatür vardır ve bu literatürdeki çalışmaların bütününü tek bir kalemde özetlemek imkânsızdır. Bu yüzden bu yazı biyoloji felsefesinin ne olduğunu açıklamayı amaçlamaktadır. Biyoloji neden felsefe için önemlidir ya da tam tersi, felsefe neden biyoloji için önemlidir?

Biyoloji felsefesinin genel başlığı altında üç farklı felsefi sorgulama vardır. İlk olarak bilim felsefesindeki genel tezler biyoloji bağlamında ele alınır. İkinci olarak biyolojinin kendisindeki kavramsal bulmacalar felsefi analize tabi tutulur. Son olarak geleneksel felsefi sorular tartışılırken biyolojiye başvurulur. İlk iki felsefi çalışma sıklıkla gerçek biyolojinin ayrıntılı bilgi bağlamında yürütülür. Üçüncüde bu daha azdır.

6 Şubat 2023 Pazarcık Depremi sonrasında yapılan stres analizleri, halihazırda depremde müthiş bir yıkım yaşamış olan Hatay civarındaki fayların üzerine daha da çok yük bindiğini göstermişti. Gerçekten de Hatay, 20 Şubat 2023'te 6.4 ve 5.8 büyüklüğünde iki depremle sallanarak bu yükünü boşalttı.

Yukarıdaki iki analizin işaret ettiği bir diğer riskli bölge, Adana yönündeki risk birikimiydi. Bu durum, Adana'da bu aralar büyük bir deprem beklenip beklenmediği konusunda endişelere yol açtı. Bu yazımızda, bu endişelerin ne kadar yerinde olup ne kadar olmadığını bilimsel verilerle anlatmaya çalışacağız.

Bilimsel yöntem, en azından 17. yüzyıldan bu yana bilimin gelişimini karakterize eden, Evren'e dair bilgi edinmeye yönelik, sistematik bir yaklaşımdır. Bilimsel yöntemin basamakları; genel olarak gözlem yapmayı, bir hipotez oluşturmayı, deneyler yapmayı ve bu deneyler yoluyla toplanan kanıtlara dayanarak sonuçlar çıkarmayı içermektedir. Bilimsel yöntemin basamakları şunlardır:

Elbette, bilimsel yöntemin bütün aşamaları boyunca eleştirel düşünme, şüphecilik ve etik hususlar esastır. Bilim insanları, bilimsel yöntemin her bir basamağında, kanıtlarla çelişen hipotezleri bir kenara atmaya veya revize etmeye istekli olmalı ve çalışmalarını sorumlu ve etik bir şekilde yürütmelidir.

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]

Biyolojik cinsiyet ile ilgili anatomik farklılıklar pelviste, halk arasındaki adıyla leğen kemiğinde kolayca ayırt edilebilmektedir. Erkek ve dişi Homo sapiens pelvisleri arasındaki yapısal farklılıklar, dişi pelvisi ile karşılaştırıldığında daha belirgin ve iyi işaretlenmiş kas ekleri ile birlikte daha büyük eklem yüzeyleri olan erkek pelvisinin daha kalın iskeleti ile ilgilidir.

Daha belirgin farklılıklar ise, elbette dişi pelvisinin doğuma uygun şekilde evrimleşmesinden kaynaklanmaktadır. Peki gerçekten öyle mi?

Ortaçağ'ın Avrupa ve Batı için bir duraklama dönemi olduğunu biliyoruz. Skolastik düşüncenin olumsuz etkileri, uluslararası çapta salgın hastalıklar vb. olumsuz olgularla birlikte Avrupa biliminin geriye gittiği sırada Türkiye coğrafyasına çok yakın bir yerde Arap yarımadasında işler Avrupa'nın tam tersi yönünde ilerledi. İslam medeniyetinin altın çağını yaşadığı bu zamanları Türkiye'ye ve dünyaya tanıtan isimlerden biri de Cumhurbaşkanlığı kararıyla adı 2019 yılına verilen Fuat Sezgin'dir. Aynı zamanda Fuat Sezgin'in ismi Uludağ Üniversitesi Fuat Sezgin Merkez Kütüphanesi'nde bugün hala yaşatılıyor.^[1]

24 Ekim 1924 tarihinde Bitlis'te dünyaya gelen Fuat Sezgin'in ataları uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu'nda Şirvan beyleri(imtiyazlı Doğu Anadolu eyaletinin beyleri) olarak görev yapmışlardır.^[2]

Çoğumuzun (en azından yazarımızın) çocukluk kahramanı John McClane’in maceralarını konu alan “Die Hard (Zor Ölüm)” serisinden haberi olmayan çok az kişi vardır diye umuyoruz. McClane, seri boyunca yüzlerce kurşundan kaçar, düşme tehlikesinden kurtulur, kırık camlardan basa basa geçer, patlayıcılardan korunur ve düşmanlarını bertaraf eder. Sayısız ölüm tehlikesine rağmen yaşamaya devam eder. 

Özellikle insanın davaya adanmışlık, başarma isteği gibi erdemlere ve yenilmezlik gibi üstün meziyetlere karşı olan hayranlığını hedef alarak ticari başarı kazanan bu tip Hollywood macera filmlerinden belki de binlercesi vardır. Die Hard serisinin konu olması sadece ilk gençliğin yazarda bıraktığı kalıntı olabilir. Kötünün cezasını bulduğu, iyinin ise biraz da Hollywood alt metniyle “ilahi müdahale”ye yorabileceğimiz şansının yardımıyla, güzel ihtimallerin art arda gelmesiyle kazandığı ve şiirsel adaletin tecelli ettiği Hollywood filmleri bu manada gerçeği tam olarak yansıtıyor diyemeyiz. Kahramanın kurşun yağmurunu “sorun değil, birkaç önemsiz sıyrık dostum”la atlatması, kahramana bağlı ipin tam zamanında ucu ucuna bir yerlere takılması, o ana kadar çatır çatır çalışan tabancanın kahramanın kafasına dayandığında tutukluk yapması, tam da ihtiyacı olduğu anda birinin ona yardım etmesi bizlere oldukça düşük ihtimaller olarak gelmektedir.

Bilim, insanlık tarihinin başlangıcından bu yana doğanın sırlarını çözme ve evrenin işleyişini anlama arzusu üzerine kuruludur. İlk dönemlerde basit bir merakla başlayan bu yolculuk, zamanla karmaşık ve uygulamalı bilim dallarının gelişimiyle evrimleşmiştir. Modern çağda, bilim artık sadece teorik bir arayış olmanın ötesine geçerek, insan hayatını doğrudan etkileyen, şekillendiren ve dönüştüren bir güce dönüşmüştür. Bu süreçte bilim, insan kültürünün ayrılmaz bir parçası haline gelmiş; etik değerler, doğrular ve yanlışlar ile kavramların uygulanabilirliği gibi unsurlarla iç içe geçmiştir.^[1]

Teoride mümkün olan bir fikrin pratikte her zaman işlevsel olmayabileceği, bilim dünyasının sıklıkla karşılaştığı bir paradokstur. Bir fikrin teorik açıdan kusursuz olması, gerçek dünyada aynı başarıyı garanti etmez. Bu sebeple, bilimsel keşiflerin ve teorilerin pratik uygulamalarının etik, sosyal ve çevresel faktörler göz önünde bulundurularak dikkatle incelenmesi gereklidir.^[2]

Edebiyatımızın geçiş dönemi eserlerinden biri olan Atabetü'l Hakayık edip Ahmet yüknek'in yazdığı bir eserdir. Edip Ahmet yükneki 12 yüzyılda yaşamış bir şairdir. Doğduğu yer veya doğum tarihi konusunda hiçbir bilgi yoktur, bir nasihatname veya siyasetname niteliği taşıyan ve karahan türkçesinin en önemli eserlerinden biri olan Atabetü'l Hakayık (gerçeklerin eşliği) adlı eseri günümüze ulaşmıştır. Eseri Karahanlılar'a hanedanına mensup bir idari olduğu düşünülen Muhammed dad sipehsalara hediye etmiştir. Eserin en eski nüshası 15 yüzyılın başına ait Semerkant’ta Timurlulardan edebi eserlere meraklı ve ilgili olan Emir Arslan hoca Tarhan tarafından düzenlenmiş bu nüshanın sonunu ek olarak eklenmiş bilgilerden Ahmet yüknek'in doğuştan kör ve babasının adının Mahmut olduğu tahmin edilmektedir. Eserlerinde sık sık hadisleri ayetleri değinmesi arapça bilen İslami ilimleri tahsil etmiş bir kişi olduğunu göstermektedir eserlerinde ilmin mutluluğa götüren yol oluşundan cömertliğin bütün ayıpları yıkayan bir şey olduğunda, kibirin kötülüğünden bahsedilmiştir eseri Kutadgu Bilig'in etkisinde yazdı söylenir. şairin ölümü hakkında hiçbir bilgi bulunmamaktadır.

Modern zamanda ilk olarak hibetü'l Hakayık veya aybeytül Hakayık olarak yanlış isimlerden alınmıştır Nazım birimi beyit ve dörtlüklerden oluşan bu eserin Şair Yusuf Has Hacip'in eserinin Kaşgar şivesi, Uygur alfabesi ile yazılmış ilk yazması İstanbul Ayasofya kütüphanesinde bulunmaktadır.