Daha önceki bir yazımızda, Maxwell Denklemleri'ni kullanarak ışık hızının nasıl hesaplanabileceğini anlatmıştık. Ancak o yazıda, Maxwell Denklemleri'ni matematiksel olarak manipüle edip de ışık hızına tam olarak nasıl eriştiğimizin detaylarını atlamıştık, bunun sadece "matematiksel bir büyü" olduğunu söylemiştik, böylece anlatım kolaylığı sağlamıştık. Şimdi, o büyünün "büyü" olmadığını göstereceğiz ve işin matematiğini biraz daha yakından anlamaya çalışacağız.

Maxwell Denklemleri'nden ışık hızını nasıl çıkarabileceğimizi anlamak için, öncelikle 4 denklemde de karşımıza çıkan 2 önemli operatörü tanımamız gerekiyor. Çünkü önceki yazımızda Maxwell Denklemleri'ndeki tüm denklemlerin anlamını vermiştik; ancak $\nabla$ işaretinden bashetmemiş ve bunun anlamını es geçmiştik. Benzer şekilde, $\nabla \cdot$ ve$\nabla \times$ şeklindeki işlemlerin (veya operatörlerin) anlamını da es geçmiştik. İşte burada, bu kavramlara odaklanacağız ve bu sayede konuyu çok daha sağlam bir şekilde anlayabileceğiz. Öncelikle, hatırlatma olması açısından Maxwell'in 4 denklemini de yazalım:

Hantavirus veya diğer adı ile Orthohantavirus cinsinin neden olduğu özellikle kemirgenlerden bulaşan, böbrekleri ve akciğeri etkileyebilen bir zoonotik hastalıktır. İnsanlarda oluşturduğu hastalık, virüsün tipine bağlı olarak "böbrek yetmezliği ile seyreden kanamalı ateş” veya “kalp-akciğer sendromu" adları verilen iki tip klinik tabloya neden olmaktadır. Bu tiplerden en ağır olanı kalp-akciğer sendromudur. Kendisi tek iplikçikli RNA barındırır, zarflıdır ve negatif polaritelidir. Bu tanımları Virüs Nedir? yazımızda açıklamıştık.

Genellikle idrar ve feçesle kontamine gıdalar ile ya da çevreye bulaşmış virüsün toz halinde havaya saçılması sonrasında solunum yoluyla alınması ile bulaşmaktadır. Kemirgenin insanı ısırması sonucu da hastalık insana bulaşabilir. Fakat insanlarda Hantavirus enfeksiyonu neredeyse her zaman kemirgenlerin dışkısı ve idrarı ile teması sonucu görülür. Sadece 2005 ve 2019'da Güney Amerika'da insandan insana bulaş Andes orthohantavirus (ANDV) türünde tespit edilmiştir. Bilindiği kadarıyla virüs yüzeylerde ve objelerde uzun süre dayanamadığı için fomite adı verilen enfekte yüzeyler ile bulaşmaz. Vurgulamak gerekir ki Türkiye'de sıçan (Rattus rattus) ve ev faresi (Mus musculus) gibi her yerde görebileceğiniz kemirgenlerde sık bulunmazlar. Taşınsalar dahi akciğer sendromu yapan Hantavirus türü bulunmaz diye rapor edilmiştir. CDC'nin verilerine göre Avrupa'da sıçan (Rattus rattus) türünde %1 oranında böbrek tutulumu gösteren tipi, Asya'da ev faresi (Mus musculus) türünde %5-15 oranında böbrek tutulumu gösteren tipi öldürücü seyredebilir.

Metafizik, günümüzde felsefedeki anlamından farklı imalara sahip olan bir terim. Günlük hayatta metafizik denince pek çok insanın aklına gelen ilk şeyin fizikötesi, doğaüstü, mistik, okültist, ‘uçuk kaçık’ şeyler olduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle felsefeyle ilgilenen biri metafizik çalıştığını söylediği zaman birbirine zıt iki tür tepki geldiğini görüyoruz. Ya bu kişinin saçma sapan şeylerle uğraştığı, bir tür bilim karşıtı olduğu ve ‘uçuk’ bir takım inançlara sahip olduğu düşünülüyor; ya da metafiziğin gündelik hayattaki anlamına sıcak bakan insanlar bu kişiyi ‘kendilerinden biri olduğu’ düşünülüyor.

Ancak felsefedeki anlamıyla metafizik böyle bir şey değil. Burada metafizik teriminin gündelik kullanımının yanlış olduğunu ve felsefedeki kullanımının doğru olduğunu söylemek istemiyoruz. Sadece bu yazıda kastettiğimiz anlamıyla metafiziğin farklı bir şey olduğunu söylüyoruz. Ancak kastettiğimiz şey bir metafizikçinin doğaüstü inançlarının olamayacağı ya da bilim karşıtlığı yapamayacağı da değil. Kastettiğimiz şey, bunların felsefedeki anlamıyla metafiziğin asli unsurları olmadıkları...

Vox tarafından hazırlanmış, vücudumuzdaki körelmiş organlardan sadece birkaçını gösteren bir videoyu Türkçeye çevirerek "Evrimin Vücudumuzdaki İzleri" başlığı ile 7 Aralık 2016'da YouTube üzerinden yayınlamıştık:

Bu videonun başında şöyle bir ifade geçiyordu:

Günler geçtikçe, insanın nihayetinde mutlaka Güneş Sistemi'ne yayılmasının gerekeceğini düşünen bilim insanlarının da sayısı artıyor. Bunu ne zaman yapacağımızı henüz bilmiyoruz; ancak zamanın hızla yaklaştığından eminiz. Ve bu durumun, insan türü için kaçınılmaz sonuçları da olacak. Arizona Üniversitesi Astronomi Bölümü'nden Prof. Dr. Chris Impey, katıldığı bir röportajda bu kaçınılmaz sonuçlardan özellikle ilgi çekici bir tanesi üzerinde durdu: Dünya'da alışageldiğimiz koşulların dışarısında ilerleyen insan nesilleri, nihayetinde ayrı birer tür olacak kadar farklılaşabilir! Şöyle söylüyor:

Hele ki dış gezegenler üzerinde yaşayan insanların, sadece temel ihtiyaçlarını gidermekten ödeye gidebilecekleri kadar işlevsel koloniler inşa edebilirsek, bu evrim çok hızlı bir şekilde de yaşanabilir! Impey bunu şöyle açıklıyor:

Dünya’da yaşıyor olmak ne garip, değil mi? Aklımızın alamayacağı kadar büyük bir karanlık içinde sürüklenmekte olan Dünya’da. Büyük bir hızla... Buradan yazıyorum size, kısa sürede alıştığım yerden. Dünya denen gezegenden...

Pek çok insan şanssız olduğundan yakınır. Oysa farkında değildirler ki Dünya’ya gelmek şanssızların işi değildir. Bugün bilim bizlere ana-babamızın ilişkisi sonucu ne büyük olasılıktan Dünya’ya geldiğimizi açıklıyor. Daha büyük şans ise insan olarak Dünya’ya gelmemiz değil midir?

Algıda seçicilik, seçici dikkat veya seçici maruz kalma, kişinin görmek istediklerini görüp, duymak istediklerini duyup, diğer örnekleri veya uyaranları görmezden gelmesine dayalı bir bilişsel çarpıtmadır. Daha teknik tanımıyla algıda seçicilik, uyaranların (genel olarak "olan bitenin"), bu uyaranları algılayan kimsenin beklentileri çerçevesinde görülmesine, dinlenilmesine veya odaklanılmasına sebep olan, son derece yaygın bir bilişsel çarpıtmadır. Bu görme, dinleme veya odaklanma eylemi sırasında ilgili uyarandan gelen, arkaplan sesi ve periferal görüşümüz içinde bulunan dikkat dağıtıcı imgeler, önemsiz veya mevcut bilgilerimizle çelişen bilgiler bilinçli veya bilinçdışı bir süreç ile göz ardı edilir.

Gerçekleşmesini beklediğimiz bir şeye odaklanmamızı (veya bu "şeyi" algılamamızı) sağlayan algıda seçicilik, önyargılar, ilgi alanları, arzu ve korkular ile belirlenir ve "gerçeğe", taraflı ve kısmî bir yorum getirir. Algıda seçiciliği belirleyen bir başka faktör ise duygulardır. Duygularımız çerçevesinde gerçek dünya ile hemen hemen aynı bir alternatif senaryo yaratabilir; bu senaryoyu "gerçek" olarak algılayabiliriz.

Klinik terminolojilerde "mitomani" veya "pseudologia fantastica" olarak da bilinen patolojik yalan, kompulsif veya alışkanlık haline gelmiş, derin ve kronik bir yalan söyleme davranışıdır. Günlük yaşamın bir parçası olarak bireyler tarafından söylenen tipik yalanlardan farklı olarak patolojik yalanlar süreğen, orantısız ve herhangi bir kazanç elde edilemeyecek durumlarda bile söylenmeleriyle ayırt edilirler. Bu tür yalanlar "patolojik" olarak kabul edilir, çünkü yalnızca yalan söyleyen bireyin değil, aynı zamanda çevresindekilerin de hayatını bozar ve bu nedenle önemli psikolojik, sosyal ve bazen de yasal sonuçlar doğurur.

Patolojik yalancıların söylediklerinin doğru olmadığını anlayıp anlamadıkları net değildir. Bazı insanlar söyledikleri şeyler açıkça yanlış olsa bile bunlara inanırlar. Diğer patolojik yalancılar ise ancak yalanları kanıtlandığında yalan söylediklerini kabul ederler.