Hayvanların ölüme nasıl tepki verdikleri uzun bir süredir insanların ilgisini çekmektedir.^[9] Ancak bu konudaki sistematik çalışmalar oldukça yenidir; öyle ki, bu alandaki bilimsel sahaların tanımlanması bile sadece birkaç sene öncesine dayanmaktadır.^[10] Buna rağmen, özellikle de yas tutma, matem tutma, keder sergileme gibi davranışlar, hayvan davranış bilimcilerin (etologların) giderek yükselen ilgi alanları arasında bulunmaktadır.^[11]

Bu yazımızda, hayvanların ölüm sonrasında sergiledikleri bazı tepkilerden yola çıkarak, bilimsel araştırmaların bu konuda neler söylediğine bakış atacağız. Bunu yapmadan önce, bazı kavramları netleştirmekte fayda görüyoruz:

Yapay nöral ağlar, finanstan insan kaynaklarına ve sağlık hizmetlerine kadar oldukça geniş bir uygulama skalasında kullanılan geniş dil modelleri de dahil olmak üzere, yapay zekâ alanındaki atılımlara güç veriyor. Ancak bu ağlar aynı zamanda, mühendislerin ve bilim insanlarının iç işleyişini anlamakta zorlandıkları birer kara kutu olmaya da devam ediyor. Fakat işler değişiyor, Kaliforniya San Diego Üniversitesi'nden veri ve bilgisayar bilimcileri önderliğinde bir ekip, yapay nöral ağların aslında nasıl öğrendiğini adeta gözler önüne serdi.

Araştırmacılar, istatiksel analizde kullanılan bir formülün, ChatGPT'nin öncüsü olan GPT-2 gibi yapay nöral ağların verilerdeki ilişkili kalıpları nasıl öğrendiği hakkında basitleştirilmiş bir matematiksel açıklama sağladığını keşfettiler. Bu formül aynı zamanda yapay nöral ağların tahminde bulunmak için söz konusu ilişkili kalıpları nasıl kullandığını da açıklıyor. UC San Diego Bilgisayar Bilimleri ve Mühendisliği bölümünde doktora öğrencisi olan ve çalışmanın eş-başyazarı olan Daniel Beaglehole, durumu şöyle açıklıyor:

Evrimle ilgili teoriler, en geniş tanımıyla, türlerin neden bu şekilde olduklarını açıklamaya çalışır. Çoğu evrimciye göre bu, türlerin sahip olduğu karakteristik adaptasyonları açıklamak anlamına gelir. Ayrıca türler içindeki çeşitliliği açıklamak anlamına da gelir. Modern kültürel evrim teorilerinin bu iki madde için de genel niteliği, kültürel kalıtımın (özellikle diğerlerinden öğrenme yollarının çeşitleri) önemi konusundaki ısrarlarıdır. Kültürel evrim teorilerinin ilk bakışta haklı olduğuna karşı gelmek mümkün değildir. Türümüz üyelerinin hayatta kalıp üreyebilmelerinin sebebi; kısmen alışkanlıklar, yapabilme bilgisi (İng: "know-how") ve teknolojidir; bunlar ilk olarak başkalarının yaptığı keşiflere dayanan birikimli bir projenin parçası olarak oluşturulmuş, sonra da diğerlerinden öğrenilerek devam ettirilmiştir. Türümüz ayrıca, yine sosyal öğrenme aracılığıyla oluşturulmuş ve devamlılığı sağlanmış olan farklı alışkanlıklar, yapabilme bilgisi ve teknolojilere sahip alt gruplar barındırmaktadır. Asıl soru kültürel evrimin önemli olup olmadığı değil de kültürel evrim teorilerinin nasıl şekillendirilmesi gerektiği ve geleneksel organik evrim anlayışıyla nasıl ilişkilendirilebileceğidir.

Kültürel evrim teorilerinin evrimsel psikoloji teorilerinden ayrılması gerekir, her ne kadar ikisinde de kültürel olayların açıklanmasında evrimsel fikirler kullanılıyor olsa da. Evrimsel psikologlar (örneğin Tooby and Cosmides 1992), bizimki de dahil olmak üzere bütün türlerdeki en önemli kalıtım mekanizmasının genetik kalıtım olduğunu varsaymaya meyillidir. Evrimsel psikoloji insan zihninin, kalıtımla elde edilmiş genetik çeşitlilik üzerinde etkili olan doğal seçilimin alışıldık süreçleriyle evrimleştiğini kabul eder. Mesela, evrimsel bir psikolog insanların yaygın olarak yağlı besinlere olan düşkünlüğünü, türümüzün uzak tarihindeki bazı nadir koşullar gerektirdiğinde mümkün olduğunca yağ tüketmenin önemi üzerinden açıklayabilir. Bu tür bir hipotez yeni kültürel eğilimlerin ortaya çıkışını da açıklamamıza yardımcı olabilir: Son zamanlarda obezitedeki artış, yüksek yağ içerikli besinlere kolay ulaşabilme gibi yeni çevresel değişimler ile bir zamanlar adapte olmak için geliştirdiğimiz ancak şu anda tehlikeli olan tadımsal bir tercihin birleşmesiyle açıklanabilir.

Bir lambanın düğmesine bastığınızda, odanızdaki ışık anında yanar. Bir lambanın düğmesine bastığınızda, Edison lambası (enkandesan lamba) gibi bir lambayı oluşturan bir filament, yani incecik bir iplik üzerinden geçen güçlü bir elektrik akımı, filamenti oluşturan maddenin atomlarını ısıtır ve ısınan filament etrafa fotonlar saçar. Bunun temellerini, ışık hızının nereden geldiğiyle ilgili yazılarımızda ve videomuzda anlatmıştık. Ama buradaki kritik soru şu: Filamenti ısıtan elektrik enerjisi nereden geliyor? Dahası, o yazımızda ışık hızının anında ışık hızına ulaştığını söylemiştik. Peki elektriğin hızı da ışık hızında mı? Eğer öyleyse, elektrik de anında ışık hızına mı ulaşıyor? Değilse, elektriğin hızı ne kadar, ne düzeyde?Sahi, elektrik dediğimiz şey ne? Bunca elektron nereden geliyor?

Eğer elektriğe dair kafanızda soru işaretleri varsa ve özellikle de okullarda öğretilenler nedeniyle elektriğin su gibi akan veya suyun akarken iş yapması gibi akarken iş yapan bir olgu olduğuna inandırıldıysanız, bu yazımızda insan medeniyetini mümkün kılan elektriği daha doğru tanıma imkanınız olacaktır.

Kedilerin kutularda, özellikle de karton kutularda oturmayı sevdiğini bilmek için illâ kedi sahibi olmanıza gerek yok. Onlar, her türlü kapalı alanda oturmayı seviyor. Yerde boyalı bir daire varsa, kedinin tam ortasına oturması muhtemeldir. Yakın zamanda yapılan bir araştırma, kedilerin dünyayı nasıl algıladığını öğrenmek için bu yaygın kedi alışkanlığından faydalanıyor.

Algı, tuhaftır. Bir çitin arkasında bir kedi gördüğümüzde, algı sistemimiz, kedinin görünmeyen kısımlarını tamamlar. Bu kısımlardan gelen ışık retinamıza çarpmaz; ancak yine de algısal işlememizin en erken aşamalarında bile o görünmeyen kısımlar da temsil edilirler.

Al Pacino nun canlandırdığı The Godfather filmindeki Michael Corleone olmayı kimse hayal edemez, babana tüm dünyanın baba dediğini düşünsene. zor değil mi ? Bi de şimdi geçmişi belirsiz, muz teknesinden inen garibim Tony Montana yı düşün. Daha kolay ha ? Dediğim gibi Michael Corleone olmayı kimse onun gibi olmayı hayal edemez ama Tony Montana olmak isteyen milyonlar vardır. Bunun tek bir sebebi var, Amerika Rüyası.

Eskiden Avrupada iş kurma yetkisi elitlere tanınan bir ayrıcalıkken Amerika fikrin varsa gel diyordu. Bunula birlikte de insanlar hayallerini gerçek kılmaya gitti. Şu anda hala en büyük şirketler Amerikada.

20. yüzyıl bilimin yüzyılıydı. Bu yüzyılda bilim, insan toplumuna entegre olarak ilerliyor ve gelişiyordu. Albert Einstein’ın bu yüzyılda zihnini gelişime açması, bilimsel olguların derinlerini incelemesini ve merakı olan fiziğin bütün tanım, postulat ve teorilerinin temellerini sorgulamasının zorunlu olduğunu gösterdi. Bilgi neydi? Bilgiye erişim imkanı neydi ve fizik bilimi ne kadar doğanın gerçekliği üzerineydi? Tüm bu sorular Albert Einstein’ın büyük atılımı için temel bir bilim ve bilgi felsefesi merakının doğmasına sebep oldu. Albert Einstein’ın felsefe öncülleri oldukça basitti:

Bu üç basit felsefi argüman, Isaac Newton Klasik Fiziğine vurulan büyük darbenin öncülleriydi. Isaac Newton dönemine göre oldukça tutarlı ve güçlü bir bilimsel alan oluşturmuştu. 1686 tarihinde yayınlanan kitabı Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri), klasik mekaniğin temelini atmıştır ve tarihin en önemli bilimsel kitaplarından biri olmuştur. Bu kitabın bilimsel önemi dışında altında yatan felsefi sunuşu da görmek oldukça kolaydır:^[1]

Uçuş yetenekleri, kuşların hayatta kalma ve üreme başarılarında kritik rol oynamaktadır. Kuşların uçuşlarında; aerodinamik yapıları, kas-iskelet sistemleri ve uçuş teknikleri gibi çeşitli faktörler etkili olmaktadır. Kuşlar, özellikle süzülme sırasında kanatlarının şeklini ve hareketlerini kullanarak havada kalma yetenekleri ile birlikte uçuş süresi gibi değişkenleri ayarlamaktadır. Bu noktada, kuşların rüzgar akımlarını kullanarak yer çekimine karşı direnç sağlaması ve enerji tasarrufu yapabilmeleri için süzülme tekniği ortaya çıkmaktadır. Enerji tasarrufu sağlamaları onların uzun mesafeleri etkili bir şekilde kat edebilmelerine olananak sağlamaktadır. Bazı kuş türleri ise bu tekniği kullanmakta ustalaşarak çok uzun saatler boyu kanat çırpmadan uçabilmektedir.

Bu makalede kuşların süzülme yetenekleri, kanat çırpma sıklığı, kanat çırpmadan uzak mesafeleri nasıl kat edebildikleri ve çeşitli kuş türlerinin kullandığı uçuş teknikleri gibi konular ele alınacaktır.

"Kimyasal" sözcüğü, inatla olumsuz anlam yüklenen sözcüklerden birisidir. Halbuki etrafınıza ve hatta kendinize bakıp da kimyasal görmemeniz imkansızdır. Fakat insanlar kimyasalları "ölümcül" olarak gördükleri için, tuhaf tuhaf argümanlarla karşılaşmamız da kaçınılmaz olmaktadır. Hal böyle olunca, biz de kimyasallarla ilgili herkesin bilmesi gereken 5 gerçeği bir arada sunmak istedik. Lütfen sonuna kadar okuyun ve anlamaya çalışın. Böylece bir sonraki tartışmanızda "kimyasal" sözcüğünü asıl anlamı haricinde kullanarak kafanızı karıştıran insanlara karşı entelektüel bir savunmanız olur.

Her ne kadar kulağa basit bir kavram gibi gelse de çoğu kişi bunu anlamakta güçlük çekiyor. Kısacası, bildiğimiz her madde kimyasallardan meydana gelmiştir. Biz insanlar bile tamamen, baştan aşağı kimyasallardan oluşmuş canlılarız. Organik olarak satılan gıdaların istisnasız hepsi de dahil olmak üzere her besin, tamamiyle kimyasal içeriklidir. Bitkisel ilaçlar da öyle... Yani birisi “Aşı olmuyorum çünkü kendime veya çocuğuma kimyasal enjekte ettirmek istemiyorum.” dediği zaman, bu o kişinin ne kadar bilgiden yoksun olduğunu gösterir. İnsanların iddia ettiğinin aksine, "kimyasal içermeyen yaşam"" (Chemical-free lifestyle) diye bir şey tek kelimeyle imkansızdır.

Mehmed Ali Paşa, okuma yazma bilmemesine rağmen Mısır’da önce Fransızca sonra Arapça olarak ilk resmi gazeteyi çıkardı. Fransa’dan uzman askerler getirtti ve orduyu yenileyerek tamamen modern bir ordu ve donanma kurdu. Öyle ki 2.Mahmut Mora’da çıkan Rum İsyanı’nda kendisinden destek isteyecekti. Mehmed Ali Paşa o denli güçlenmişti ki, destek vermesi için o dönem gücü iyice zayıflamış olan Osmanlı’ya bir vali olarak şart koşacaktı...

Kavalalı Mehmed Ali Paşa, 1769’da Kavala’da doğmuştur. Yaptıkları, okuryazar olmasa da oldukça zeki bir insan olduğunu gösterir.

Hepatit A, Hepatovirüs A (HAV) isimli bir virüsün sebep olduğu viral hepatit enfeksiyonudur. Hepatovirüs A, Picornaviridae'nin bir alt türü olan Hepatovirüsler içinde sınıflandırılmaktadır. Virüs yaklaşık 7500 nükleotid uzunluğunda lineer, pozitif polariteli, zarfsız, kübik şekilli, tek zincirli bir RNA virüsüdür. Hepatit A virüsüne doğada en çok insanlarda rastlanmaktadır. Hangi canlıdan köken aldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte kemirgenlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Çoğu vaka asemptomatik (hastalıkla örtüşen semptomları göstermeyen) ya da presemptomatiktir (hastalıkla örtüşen semptomları belli belirsiz şekilde gösteren). Belirti veren, yani semptomatik olan vakalarda semptomların ortaya çıkması ortalama 4-5 hafta sürmekle birlikte bu süre 2-7 hafta aralığında değişebilir. Semptomlar ortaya çıktıktan sonra 8-24 hafta kadar sürebilir. Hastalığı atlatanların yaklaşık %15'i enfeksiyonun atlatılmasından sonraki 6 ay içinde semptomları tekrar yaşar.