Biyolojik cinsiyet ile ilgili anatomik farklılıklar pelviste, halk arasındaki adıyla leğen kemiğinde kolayca ayırt edilebilmektedir. Erkek ve dişi Homo sapiens pelvisleri arasındaki yapısal farklılıklar, dişi pelvisi ile karşılaştırıldığında daha belirgin ve iyi işaretlenmiş kas ekleri ile birlikte daha büyük eklem yüzeyleri olan erkek pelvisinin daha kalın iskeleti ile ilgilidir.

Daha belirgin farklılıklar ise, elbette dişi pelvisinin doğuma uygun şekilde evrimleşmesinden kaynaklanmaktadır. Peki gerçekten öyle mi?

Topraktaki elektrik, genellikle atmosferde oluşan yıldırım ve yıldırım deşarjları sonucu meydana gelir.

Yıldırım, atmosferdeki yüksek elektrik potansiyel farkı nedeniyle oluşan bir elektrik deşarjıdır ve genellikle yer ile gökyüzü arasında gerçekleşir. Yıldırımın toprağa düşmesi durumunda, toprak yüzeyinde bir elektrik yükü oluşur. Bu elektrik yükü, toprakta bulunan mineraller ve suyun iyonlaşmasıyla meydana gelir.

Bu yazıyı okurken muhtemelen sabit bir şekilde, hiç hareket etmeksizin oturduğunuzu hissediyorsunuz. Ancak kozmik bir skalada bakacak olursanız, hiçbirimiz hareketsiz değiliz. Her şey, durmaksızın hareket etmektedir.

En basitinden, ekvator üzerinde ölçecek olursak Dünya, kendi etrafında saatte 1670 kilometre hızla dönmektedir. Ekvatordan 39.9^o kuzeyde bulunan Ankara'da yaşayan birisi için bu hız, saatte 1280 kilometre civarındadır. Bu, saniyede 0.36 kilometreye ya da saniyede 360 metreye denk gelmektedir! O kadar da hızlı sayılmaz, öyle değil mi?

Yaklaşık 1,3 milyar yıl önce iki karadeliğin şiddetli bir şekilde çarpışması/birleşmesi sonucu uzay dokusunda meydana getirdiği dalgalanma, 14 Eylül 2015’te Dünya’ya ulaştı. Ulaşırken de biri Louisiana’da diğeri de Washington’da olan iki dev lazer detektörü anlık olarak kıpırdadı. Albert Einstein’ın kütleçekimsel dalgayla ilgili yüzyıllık öngörüsüne bir kanıt oluşturan bu ufak kımıldanmanın, astronomide çığır açıcı bir gelişme olarak tarihteki yerini alacağına hiç şüphemiz yok. Fakat biz bu yazımızda, kütleçekimsel dalgaların doğrudan keşfiyle ilgili olabilecek, medyada az ya da neredeyse hiç yer almamış başka bir bulguya daha değinmek istiyoruz. 

14 Eylül 2015’te Louisiana ve Washington’daki Lazer İnterferometre Kütleçekim Dalgası Gözlemevi (LIGO) tesislerindeki iki lazer detektörü iki karadeliğin birleşmesinden doğan kütleçekimsel dalgaların varlığına dair ilk kanıtı kaydetti (bu iki karadeliğin birleşmesi olayına GW150914 adı verildi).

Avusturyalı hayvan davranış bilimcisi (etolog) Karl Ritter von Frisch, 1927 yılında "Aus dem Leben der Bienen" (Dans Eden Arılar) adlı kitabını yayınladığında çağdaşları tarafından kuşku ile karşılanmıştı. Oysa kendisini tam anlamıyla çağının ötesinde bilimsel çalışmalar yürüten bir bilim insanıydı ve arılarda koku duyusu, görsel algı, yön bulma, polarize ışık ile konumlandırma, güneş takibi, iç saat, manyetik alanın petek örümüne etkisi ve düşey (ya da yerçekimi) algısı üzerine muhteşem çalışmalar yapmıştı. İlkin biraz anlaşılamamış olsa da tekrarlanan denylerle haklılığı pekişen von Frisch, büyük buluşundan 46 yıl sonra, 1973'te Fizyoloji alanında Nobel ödülüne layık görülmüştür.

Bal arıları, hep birlikte ve iletişim içinde çalışan, koloniler halinde varlıklarını sürdüren canlılardır. Koloniler içerisinde iş bölümü vardır ve yaşa bağlı olarak işçi arılar önce kovan içindeki görevlerde çalışırken daha sonra "tarlacı" dediğimiz ünvanı alırlar ve kovana su, nektar, polen gibi kaynakları getirirler.

Sesin kaynağını belirlemek, hayatta kalmak için hayati bir öneme sahip olan insan ve diğer canlılar için temel bir yetenektir. Bu yetenek, insanların ve hayvanların çevrelerindeki tehlikeleri algılamasına ve iletişim kurmasına yardımcı olur. Peki, sesin nereden geldiğini nasıl anlıyoruz? Bu sorunun cevabı, biyolojimizin karmaşık bir kombinasyonunda yatar.

Kulakların Rolü: İnsanların ve diğer memelilerin, sesin kaynağını belirleme yeteneği, kulaklarının şekli ve konumundan kaynaklanır. İki kulağımız arasındaki mesafe ve kulağımızın şekli, ses dalgalarının her iki kulak tarafından farklı bir şekilde algılanmasını sağlar. Bu fark, beyne sesin kaynağını belirleme konusunda önemli ipuçları sağlar.

Mars gezegenine yeni iniş yapmış bir astronot olduğunuzu düşünelim. Hayatta kalmak için neye ihtiyacınız olurdu? İlk olarak su, yiyecek, barınacak bir yer ve oksijene.

Oksijen, dünyada soluduğumuz havada bulunan bir elementtir. Bazı bakteri türleri ve bitkiler bize oksijen sağlar. Ancak oksijen, dünyanın atmosferinde yer alan tek gaz değildir. Aslına bakarsanız, en bol olan da değildir. Havanın yalnızca %21'i oksijenden oluşur. Geriye kalanın neredeyse tamamı, %78'lik bir miktarla azottur.

Şili ve Japonya örneklerinin ortaya koyduğu gibi depremle yaşamak mümkün. Peki Türkiye'de yanlış giden ne? Önemli bilimsel gelişmelere rağmen, Türkiye hâlâ depremlere karşı savunmasız ve bunun en son örneğini Şubat 2023'te trajik bir şekilde gördük. Kahramanmaraş (Mw 7.8) ve Elbistan (Mw 7.6) depremlerinin bilançosu, yapı yönetmeliklerinin uygulanması ve deprem farkındalığına ilişkin sorunları yüzümüze çarpmakta; aynı zamanda, deprem tehlikesi ve riski üzerine edinilmiş bilgilerin toplum nezdinde karşılık bulmadığına, dolayısıyla ciddi bir bilim-toplum iletişim kopukluğuna işaret etmektedir.^[1]

1999 İzmit depreminde (Mw 7.4) çocuk olan biz genç Türk bilim insanları, bugün, Şubat 2023 felaketiyle bir kez daha sarsıldık. Bizler, artık Türkiye'de ve dünyada benzer felaketlerin yaşanmaması için, tüm bilim insanlarını, bilim ve toplum arasındaki bu feci iletişim kopukluğunu nasıl onarabileceğimiz üzerine düşünmeye davet ediyoruz!

Viagra ve diğer cinsel bozukluk ilaçlarının tıp dünyasında kullanılmaya başlanması cinsellik açısından gerçekten bir devrim yaratmıştı. Belirli sorunlardan dolayı veya yaşa bağlı ereksiyon problemi yaşayan kişiler, artık bu soruna boyun eğmeden gerekli ilaç ve tedavilerle mutlu bir cinsel hayat yaşayabiliyorlardı.

Ancak ereksiyon problemi yaşayanlara verilen bu ilaçlar bazı kişilere bütüncül bir çözüm sunamıyor. Diğer yandan kalp-damar hastalıkları ve tansiyon gibi sorunları olan insanlara reçete edilemiyorlar.^[1] Bu nedenle Viagra gibi erektil disfonksiyonu iyileştiren ilaçlardan yararlanamayan insanlar için karpuz yemek doğal ve iyi bir çözüm olabilir!

Hayvanlar nereden geldi? Bu soru, evrimsel biyologların en çok ilgisini çeken konulardan birisi. Bugüne kadar, soruyu cevaplamaya çalışan birçok hipotez ve teori de ileri sürüldü. Şimdi, Türkiye'den çıkıp Arizona Üniversitesi'nde astrobiyoloji üzerine araştırmalar yürüten Yrd. Doç. Dr. Betül Kaçar, Holobiyont Teorisi adını verdikleri bir teori aracılığıyla, bu büyük soruya yanıt vermeye bir adım daha yaklaştıklarını düşünüyorlar.

Holobiyont, ortak bir ekolojik birim oluşturmak amacıyla birden fazla farklı türün bir araya gelmesiyle oluşan sisteme verilen isimdir. İlk olarak 1991 yılında yazdığı Evrimsel Girişimcilik İçin Simbiyoz isimli kitabında Amerikalı evrimsel biyolog ve teorisyen Lynn Margulis tarafından ileri sürülen bu kavram, yaşamlarının çoğunu simbiyotik ilişkiler içerisinde geçiren canlıları tanımlamak için kullanılmaktadır. Simbiyotlar, karşılıklı fayda ilişkisi içinde bulunan canlılardır. Dolayısıyla holobiyontların amacı parazitik bir çıkar ilişkisinden ziyade, karşılıklı bir fayda ilişkisidir. Dr. Kaçar tarafından ileri sürülen temel teori ise, bu holobiyotik ilişkiler sonucunda tek hücreli yaşam formlarından hayvanlar gibi çok hücreli ve daha karmaşık yaşam formlarının evrimleşebileceği yönündedir.