Kortizol, böbrek üstü bezlerinde (diğer ismiyle adrenal bezlerde) üretilen ve oradan salınan bir hormondur. Başta tehlikelere karşı tepki verme olmak üzere vücuttaki glikoz metabolizmasını hızlandırmak, kan basıncını kontrol etmek ve iltihabı gidermek gibi görevleri yerine getirir.^[1]

Bunlarla birlikte kan şekerini düzenlemek, yağ, protein ve karbonhidratları kullanılabilir enerjiye dönüştürmek, su ve tuz dengesini kontrol etmek gibi çeşitli işlemlerde görev alan ve kolesterolden sentezlenen bir hormondur.^[2]

Depremler, yeryüzündeki en güçlü, potansiyel olarak en ölümcül doğa olaylarından birisidir. Ayaklarımızın altındaki yer sarsılır, içinde yaşadığımız binalar (veya atalarımız için konuşuyorsak, mağaralar) sallanır ve çöker, depremlerle tetiklenen tsunami ve heyelan gibi olaylar dolayısıyla ek yıkımlar yaşanır. Bu ürkütücü ve olası bir felakete en iyi şekilde hazırlık yapmak haricinde üzerinde hiçbir kontrolümüz olmayan doğa olayını izah etme güdüsü, en temel merak dürtümüzden kaynaklanmaktadır. Depremler gibi devasa güçte olayların, hiç beklenmedik anlarda yaşanıp, bir ömür boyu canla başla inşa ettiklerimizi yok edivermesini anlamlandırmak isteriz. Bunu yapamadıkça veya bilimsel yöntemlerle yapılan izahları belki rasyonel olarak değil ama, duygusal olarak tatmin edici bulmadığımızda, bilim dışına yöneliriz.

Bu yönelmenin bir boyutu ruhanidir/dinidir: Depremler, tarih boyunca bir çeşit "cezalandırma" ve "tanrıların öfkesi" olarak görülmüştür. Belirli ahlaki normlara uymayanların cezalandırılmasının veya belirli buyrukların dışına çıkılması sonucu inanılan bir tanrının öfkelenmesinin, yerin sallanması ile bize bildirildiğine inanılmıştır. Bu yorum günümüzde her ne kadar oldukça azalmışsa da, halen felaketler sonrasında "karşı taraftan", "öteki gruptan" veya "dış gruptan" olan bireylerin sırf farklı oldukları için cezalandırıldığını ve "Tanrı'nın gazabına uğradığını" iddia eden insanlar bulmak mümkündür. Bu tür bir yorum, modern bilimin sınırları dışında kaldığı için, burada detaylandırılmayacaktır.

“ Dinozorlar, milyonlarca yıl önce Dünya’nın en etkileyici canlıları arasında yer aldı. Bu devasa yaratıkların zeka ve algı seviyeleri, modern bilim insanlarını hala şaşırtmaya devam ediyor. Bu yazıda, Velociraptor, Tyrannosaurus Rex (T-Rex) ve Stegosaurus gibi üç farklı dinozor türünün zeka ve algılarına dair bilgileri inceleyeceğiz.”

Velociraptor: Küçük Ama Zeki Avcı

Hani ara sıra "Bilim adamları bunu açıklayamadı!", "Bilim dünyası şokta!" minvalinde haberler çıkıyor, çoğunun altı boş çıkıyor, spekülasyona dayalı bilim basınımızın çok kötü çevirilerinden ibaret oluyor ya, işte böyle olmayan bir durumdan bahsetmek istiyorum size. Bu konuda hakikaten "Bilim dünyası suskun!" idi yakın zamanlara kadar.

Yeni Dünya kıtalarından gelen birçok endemik tür var biliyorsunuz. Kakaodan lamalara, pumalardan domatese kadar birçok canlının birkaç yüzyıla kadar yaşam alanı Amerika kıtalarıydı. Bunlardan biri de bizim tatlı patates olarak tanıdığımız Ipomoea batatas, Orta Amerika'nın yerli mahsülü. Radyokarbon verilerine göre en az 5000 yıldır kıtanın çiftçilerince üretilen bir tarım ürünü. Tüm Güney Amerika'da bilinip yemeklerde kullanılıyor, Peru'da "ceviche" denen bir deniz ürünü salatası çeşidinde, Arjantin'de tatlılarda, Şili'de haşlama usülü doğrudan bir öğünde afiyetle yeniyor. Hafifçe umami tat içerdiği ve bir bitkisel ürüne göre rekor düzeyde verimli bir enerji kaynağı olduğu için (hektar başına 70 bin kilokalorilik enerji üretimi) çok da seviliyor. Ayrıca suyu sıkılıyor ve coğrafî keşiflere dek Avrupalıların bir çeşit deniz sülüğünden nice zorluklarla ürettiği mor tekstil boyası bu sudan kolayca elde edilebiliyor.

Pentagon'un yapay zekayı platformlarına güvenli bir şekilde entegre etme çabasında önemli bir gelişme olarak, yapay zeka ile güçlendirilmiş sürücüsüz bir savaş uçağı, 2023 yılında Kaliforniya üzerinde ilk kez bir insan pilotla it dalaşına girdi. 

Kim galip geldi? Ne yazık ki yetkililer, "ulusal güvenlik" gerekçesiyle bunu açıklamıyor. Ancak DARPA'nın ACE olarak adlandırılan Hava Muharebe Evrimi programının program yöneticisi Yarbay Ryan Hefron, yapay zekanın testler boyunca çeşitli senaryolarda "iyi bir performans gösterdiğini" söylüyor:

Bebekler ve küçük çocuklar arasında pislik yemek çok yaygındır, özellikle de 1-6 yaş arasında. Bu davranışa "pika" adı verilir ve bebekler aslen besleyici değeri olmayan, türümüzün beslenme kaynağı olan yiyecek arasında da olmayan birçok maddeyi yemeye çalışabilirler. Örneğin pislik, çamur, kil, kum, tuğlalar, duvar boyaları, alçı, tebeşir, mısır unu, kabartma tozu, kahve çekirdekleri, sigara izmaritleri, küller, kibrit başları, pas, tutkal, diş macunu ve hayvan dışkıları bunlar arasındadır.

Bu neden olmaktadır? Yenidoğanlar ve küçük çocuklar meraklıdırlar ve çevrelerini çoğunlukla elleriyle incelerler. Ellerini kullanarak yeni ve tanımadıkları şeyleri toplar ve ağızlarına alırlar. Bu da türümüzün evrimsel süreçteki önemli basamaklarından biridir. Aslında bu davranış bize has değildir, birçok diğer primat türü de insanlar gibi etraflarını incelemeye ve yeni objeleri ağızlarına almayı severler. Bunun evrimsel açıdan avantajı oldukça barizdir: bu şekilde meraklı bir hayvan yavrusu, besleyici değeri olan besinlere erişebilmeyi ve seçebilmeyi öğrenir. Tabii bu sırada zararlı yiyecekleri de tespit eder. Beynimiz zaten deneme-yanılma yoluyla öğrenecek biçimde evrimleşmiştir. Evrimin bir öngörüsü olmadığı için, beyin gelişimimiz de kusursuz değildir ve hatalar yaparak öğrenmek zorundayızdır.

20. yüzyıl bilimin yüzyılıydı. Bu yüzyılda bilim, insan toplumuna entegre olarak ilerliyor ve gelişiyordu. Albert Einstein’ın bu yüzyılda zihnini gelişime açması, bilimsel olguların derinlerini incelemesini ve merakı olan fiziğin bütün tanım, postulat ve teorilerinin temellerini sorgulamasının zorunlu olduğunu gösterdi. Bilgi neydi? Bilgiye erişim imkanı neydi ve fizik bilimi ne kadar doğanın gerçekliği üzerineydi? Tüm bu sorular Albert Einstein’ın büyük atılımı için temel bir bilim ve bilgi felsefesi merakının doğmasına sebep oldu. Albert Einstein’ın felsefe öncülleri oldukça basitti:

Bu üç basit felsefi argüman, Isaac Newton Klasik Fiziğine vurulan büyük darbenin öncülleriydi. Isaac Newton dönemine göre oldukça tutarlı ve güçlü bir bilimsel alan oluşturmuştu. 1686 tarihinde yayınlanan kitabı Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri), klasik mekaniğin temelini atmıştır ve tarihin en önemli bilimsel kitaplarından biri olmuştur. Bu kitabın bilimsel önemi dışında altında yatan felsefi sunuşu da görmek oldukça kolaydır:^[1]

Yapay zekâ için bir skor daha! Mart 2024'te yapılan bir çalışmada, 151 insan katılımcı, yaratıcı düşüncenin bir göstergesi olarak kabul edilen "ıraksak düşünce"yi ölçmek için tasarlanmış üç testte ChatGPT-4 ile karşı karşıya getirildi. Iraksak düşünme, "Ailemle siyaset hakkında konuşmaktan kaçınmanın en iyi yolu nedir?" gibi, kesin bir çözümü olmayan bir soruya benzersiz bir çözüm üretme yeteneği ile karakterize edilir. Çalışmada GPT-4, insan katılımcılardan daha orijinal ve ayrıntılı cevaplar verdi!

Scientific Reports'ta yayınlanan "Yapay zeka üretici dil modellerinin mevcut durumu, ıraksak düşünme görevlerinde insanlardan daha yaratıcıdır!" başlıklı çalışma, Arkansan Üniversitesi Psikoloji Bilimi doktora öğrencileri Kent F. Hubert ve Kim N. Awa'nın yanı sıra, aynı üniversitede Psikoloji Bilimi yardımcı doçenti ve Yaratıcı Biliş ve Dikkat Mekanizmaları Laboratuvarı direktörü Darya L. Zabelina tarafından kaleme alındı.

Rudolph Fentz’in hikayesi 10 yıl boyunca çözülemeyen bir gizem olarak kaldı ve bize zamanda yolculuğun olasılığını düşündürmüştü. 1950 yılı gecesi Times Meydanı’nda sağa sola bakarken arabanın çarptığı bir yaya belirdi ve orada öldü. 30 yaşındaki bu adamın cesedi daha sonra morgda polis tarafından incelendiğinde, durdurulan para, 1876 yılına ait bir mektup, üzerinde adının yazılı olduğu bir kart ve bir süredir kapatılan bir mağazanın etiketi bulunuyordu. Soruşturma sırasında Rudolph Fentz Jr.’ın ismi ortaya çıkana kadar böyle bir kişinin varlığına dair hiçbir kanıt bulunamadı. Birkaç yıl önce 60 yaşında ölen bu şahsın eşiyle konuştuktan sonra Jr. Rudolph’un babasının 1870’lerde yaklaşık 29 yaşındayken yürüyüşe çıktıktan sonra ortadan kaybolduğu tespit edildi. Bunlar ve diğer benzerlikler Fentz’in zamanda yolculuk yaptığını düşünülmesine neden oldu. Aslında bu okuduğunuz kişi bir kurgu karakteridir. Belki okurken siz de bunun gerçek olabileceğini düşündünüz. Bu ağızdan ağza olay aslında Jack Finney’nin yazdığı bir hikayeden kaynaklandı. Ralph Holland adlı bir yazar izinsiz olarak hikayeyi yeniden yazdı ve hikaye olan kısımları çıkardı. Bunun üzerine bir grup insan olayın gerçekten yaşandığını zannetmiş ve birçok kurum bununla ilgili yazılar yayınlamıştı.