Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Evrimsel Değişimlerin Eşey Hücreleri Tarafından Gelecek Nesillere Aktarılması Üzerine...

Evrimsel Değişimlerin Eşey Hücreleri Tarafından Gelecek Nesillere Aktarılması Üzerine... Pixabay
7 dakika
11,938
Evrim Ağacı Akademi: Canlıların Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Canlıların Evrimi yazı dizisinin 3. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Oksijenli Solunum Nasıl Evrimleşti? İlkel Hücreler Nasıl Oldu da Oksijeni Kullanabilecek Biçimde Evrimleştiler?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

İlk olarak, Evrimsel Süreç dahilinde bir özellik somatik hücrelerde (vücut hücreleri, eşey hücreleri haricindeki tüm hücreler) meydana gelip, sonra genetik hale gelip, ondan sonra da eşey hücrelerine aktarılmazlar. Süreç böyle kesintili ve hiyerarşik değildir. Bunu anlamak için en başa gitmemiz gerekiyor: Bir canlının zigotik oluşumuna...

Bilindiği üzere eşeyli üreyen canlılarda üreyebilen cinsiyetlerden gelen birer üreme hücresi birleşerek zigot adını verdiğimiz, yavrunun ilk hücresini meydana getirirler. Mayoz Bölünme sebebiyle zaten bu birleşen üreme hücreleri, orjinal canlının (anne ve babanın) genlerinin yarısını içerir. Bu ikisi (örneğin sperm ve yumurta) bir araya geldiğinde yine anne babayla eşit sayıda kromozoma sahip bir canlı meydana gelir. Unutmamak gerekir ki bu zigot, canlının bütün hücrelerine aynı şekilde dağılacak olan genom dediğimiz, genlerin tümünü içerir.

Tüm Reklamları Kapat

Şimdi burada, konunun özüne geliyoruz işte: Canlıların vücudundaki her bir hücre, canlının her bölgesinde bulunan (tüm somatik hücrelerde ve eşey hücrelerinde bulunan) tüm diğer hücrelerle aynı genomu içerir. Yani bir karaciğer hücresi ile bir penis hücresi, bir kol hücresi, bir beyin hücresi tamamen aynı genlere sahiptir. Ancak bu hücreler, zigotun oluşumundan sonraki embriyolojik dönemde farklılaşarak belli özellikler yapacak şekilde görevler alırlar. Yani zigot oluştuktan sonra hızla mitoz bölünme başlar, tek bir hücreden birkaç hafta içerisinde binlerce, milyonlarca hücre oluşur. Bunların hepsinde (ve sonradan oluşacak her hücrede de) zigottaki aynı genom bulunur. Fakat görevsel (işlevsel) özelleşme sonucunda, o genomun sadece belli kısımları okunur. Böylece o hücre, belli bir organa ya da dokuya ait görevleri yerine getirir.

İşte her hücreye dönüşebilen bu zigot hücresine (ve sonrasından gelen ilk birkaç on tane hücreye) totipotent hücreler denir. Bu hücreler, her hücreye dönüşebilirler. Popüler adları kök hücredir. Bu hücreler, gerekli kimyasallar ya da fiziksel uyaranlar etkisi altında herhangi bir hücreye özelleştirilebilirler. Daha sonra, embriyolojik dönemin ilerleyen kısımlarında hücreler önce bir miktar özelleşerek, totipotent hücrelerin yapabildikleri özelliklerin bir kısmını yitirirler. Örneğin sindirim sistemine ait herhangi bir hücreye dönüşebilirler, ancak o noktadan sonra artık sinir sistemine ait bir hücreye dönüşemezler. İşte bu durumdaki, birçok hücreye dönüşebilen ancak her hücreye dönüşemeyen hücrelere multipotent hücreler adını veririz.

Tüm Reklamları Kapat

Sonrasında, embriyolojik dönem ilerledikçe, bu hücreler artık son halini alır ve spesifik olarak bir görevi yerine getirmeye başlarlar. Örneğin karaciğerin alfa hücreleri haline gelirler. Bu hücreler artık son hallerini almışlardır ve özelleşmiş doku hücresi olarak anılırlar.

Buraya kadarki noktalarda unutulmaması gereken en önemli nokta şudur: Bu hücreler, her noktada tamamen aynı genoma sahiptirler (meydana gelen mutasyonlar, transpozonal sıçramalar, vb. durumlar göz ardı edilirse). Dolayısıyla ana hücre olan zigot ile aynı özelliklere sahiptirler, sadece genlerin farklı kısımları okunarak farklı özellikler elde edilir. Yani dediğimiz gibi bir karaciğer hücresi ile bir sinir hücresini ayırt eden şey genetik yapısı değil, genlerin nerelerinin okunduğu ve hangi kimyasalların üretildiğidir.

Bu kadar detaylı bir hücre gelişimi açıklama sebebimiz, sorunun köküne inmektir: Evrimsel Biyoloji'nin hatırlanacağı üzere 2 farklı mekanizma türü bulunur: Seçici Mekanizmalar ve Çeşitlilik Mekanizmaları. Çeşitlilik Mekanizmaları, canlının zigotik döneminden üreme dönemine kadar sayısız çeşitlilik yaratabilir. Ancak burada kritik bir nokta vardır: Bir genetik değişimin doğrudan aktarılabilir olması, dolayısıyla Evrimsel değer taşıması için üreme hücrelerinde bulunması şarttır!

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Buradan anlaşılan şudur: Canlıda ani değişimler yaratabilecek, ömür boyunca edinilen özelliklerin evrimsel olarak nesillere aktarılabilmesi için eşey hücrelerinde meydana gelmesi gerekir. Yani karaciğerdeki hücrelerde meydana gelen bir mutasyon, bir yatay gen transferi hiçbir zaman kalıtsal değildir, böylece sadece o bireyi etkileyecektir. Ancak eşey hücrelerinde, üreme hücrelerinde meydana gelecek bir mutasyon, transpozonal sıçrama, yatay gen transferi, rekombinasyon, vs. durumunda bu özellik, her ne etki yaratıyorsa, doğrudan gelecek nesle aktarılır.

Fakat doğada Evrim'e sebep olan asıl olay, eşey hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar ya da diğer sebeplerden doğan genetik değişimler değildir. İşte Evrim Karşıtları ve Evrim hakkında çok az bilenler, böyle bir yanılgı yaratmaya çalışırlar. "Mutasyonlar, Evrim'e sebep olur." cümlesi son derece yanlıştır. Mutasyonlar (ya da herhangi bir ani genetik değişim), Evrim'e sebep olmaz! Zira bunların çoğu somatik (vücut) hücrelerde meydana gelir ve kalıtsal değer taşımaz. Evet, eşey hücrelerinde meydana gelenler kalıtsaldır, ancak ilgili yazımızda anlattığımız gibi mutasyonların çok büyük bir kısmı nötrdür ve ancak nesiller sonra etki yaratırlar. Ani değişimlere sebep olan çok küçük bir yüzde ise ciddi derecede zararlıdır ve muhtemelen, böylesine kritik bir mutasyon canlının gelişimine engel olacaktır.

Ayrıca bir canlının sadece üreme hücrelerinde meydana gelen genetik değişimler doğrudan kalıtsal olmazlar. Üreme gerçekleştikten sonra meydana gelen zigotta oluşacak herhangi bir gen değişimi, o canlıyı oluşturacak tüm hücrelere aktarılacağından (yukarıdaki açıklamalarımızı hatırlayın), yine kalıtsal değer taşıyacaktır, çünkü üreme organlarını ve eşey hücrelerini oluşturan yapılara da bu mutant genler aktarılacaktır. Kısaca embriyolojik dönemin ilk evrelerinde meydana gelen genetik değişimler de, o canlıyı değiştirebilecektir. Ancak bu ani genetik değişimlerin çoğu yine sessiz veya etkisiz olacaktır, mutasyonlar genellikle nötr olacaktır. Bu sebeple, Evrimsel Süreci etkileyen değişimler buralarda aranmamalıdır (kimi zaman açıkladığımız gibi Evrimsel değer taşıyan nadir mutasyonlar ya da genetik değişimler meydana geliyor olsa da).

Bu durumda değişimler nasıl kalıtsal olur?

İşte bu soruya geri dönecek olursak, zigotik ve embriyolojik değişimi ve Evrimsel Mekanizmalar'dan Seçilim Mekanizmalarını bir arada göz önüne almak gerekmektedir. Hatırlayacak olursak, Evrimsel Biyoloji'de, Seçilim Mekanizmaları bir canlının hayatta kalma ve üreme becerisi en yüksek olanlardan yana işlemektedir. Yani genetik yapısından (genomundan) ötürü edindiği fiziksel özellikleri en başarılı/uyumlu olanlar hayatta kalıp üreyeceklerdir. İşte burada, açıkladığımız "her hücrede genler aynıdır" durumu devreye girmektedir. Yani karaciğerindeki bir özelleşmeden ötürü başarılı olan bir canlının eşey hücrelerinde de, karaciğere o minik de olsa başarıyı katan genler yer almakta, ancak okunmamaktadır. Yine de, bu başarılı canlı üreyebildiğinde, yavruları da karaciğere ait bu genetik yapıyı alacak ve nesiller boyunca bu genler aktarılarak popülasyon içerisinde birikecektir.

Şimdi bu noktayı biraz daha açarak özetleyecek olursak:

Tüm Reklamları Kapat

Diyelim ki Çeşitlilik Mekanizmalarından herhangi birinden ötürü A ve B bireylerinin birbirlerinden farklı 10 yavrusu oldu. Bu 10 yavrudan ikincisi ve altıncısı evrimsel olarak daha başarılı olsunlar (örneğin kas yapılarını daha güçlü kılan bir genetik kombinasyona sahipler Crossing-Over mekanizmasından ötürü). Diğer sekiz yavru normal özelliklere sahip olsunlar. Bu başarılı olan iki yavrunun bütün hücrelerinde aynı genom, dolayısıyla her hücresinde kasları güçlü kılan genler bulunmaktadır. Ancak sadece kas hücrelerinde bu genler aktive olur, diğerlerinde (örneğin bağırsak hücrelerinde) sessiz bir şekilde durmaktadır. İşte bu bireyler, doğal mücadelede başarılı olup, diğerlerine göre daha kolay hayatta kalıp, ürediklerinde eşey hücrelerinde de bu kasları güçlü kılan genler bulunmaktadır ve spermlerine (ya da yumurtalarına) da muhtemelen bu bilgi aktarılacaktır. 

İşte bu şekilde, gelecek nesiller de kasları güçlendiren genleri alabilecektir. Onun yavruları da (yine 10 tane yavrusu olsun) birbirinden farklı olacaktır ve yine tüm genleri, babasından ve annesinden aldığı genlerden oluşacak, ancak çeşitlilik mekanizmalarının etkisi ile ufak tefek farklılıklarla zigot oluşacaktır. Bu zigottan üretilen her hücre de, değişmiş bu genlere sahip olacaktır.

Bu şekilde, Evrim sürekli olarak sürer. Nesiller içerisinde, bu ufak tefek farklılaşmalar Seçilim Mekanizmaları etkisi altında bir yöne doğru sürüklenir ve yine nesiller içerisinde oluşan yeni bireyler, ata türlerden tamamen farklı olmaya başlar. Öyle ki, bir süre sonra gerek morfolojik, gerek eşeysel, gerek anatomik, gerek fizyolojik, gerek davranışsal olarak bu bireyler birbirinden iyice ayrılaşırlar. Biyolojik Tür Tanımı dahilinde birbiriyle üreyemeyecek kadar farklılaştıklarında, türleşme gerçekleşmiştir. Filogenetik Tür Tanımı'na göre ise birçok özellik bakımından birbirinden yeterince uzaklaşan bireylerde türleşme gerçekleşir. İşte Evrim basitçe ve kısaca budur.

Teşekkür: Levent Dalkılıç

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Canlıların Evrimi Yazı Dizisi

Bu yazı, Canlıların Evrimi yazı dizisinin 3. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Oksijenli Solunum Nasıl Evrimleşti? İlkel Hücreler Nasıl Oldu da Oksijeni Kullanabilecek Biçimde Evrimleştiler?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
5
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 9
  • Muhteşem! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • Bilim Budur! 1
  • Güldürdü 1
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 01:37:05 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/302

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Evrimsel Değişimlerin Eşey Hücreleri Tarafından Gelecek Nesillere Aktarılması Üzerine.... (19 Şubat 2012). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/302
Bakırcı, Ç. M. (2012, February 19). Evrimsel Değişimlerin Eşey Hücreleri Tarafından Gelecek Nesillere Aktarılması Üzerine.... Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/302
Ç. M. Bakırcı. “Evrimsel Değişimlerin Eşey Hücreleri Tarafından Gelecek Nesillere Aktarılması Üzerine....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 19 Feb. 2012, https://evrimagaci.org/s/302.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Evrimsel Değişimlerin Eşey Hücreleri Tarafından Gelecek Nesillere Aktarılması Üzerine....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, February 19, 2012. https://evrimagaci.org/s/302.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close