Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]

İnsanlarda gözün, daha doğrusu irisin rengi, orijinal olarak kahverengi bir kimyasal olan melanin pigmentine bağlı olarak değişir. Yani irisin ne kadar renkli olacağı, ne kadar melanin pigmenti bulunduğu ile ilgilidir. Daha az melanin pigmenti bulunan gözler daha açık renkte, daha çok melanin pigmenti bulunan gözler ise daha koyu renkte gözükür.

Tabii ki melanin salgısının düzeyiyle ilgili bilgiler genetik olarak aktarılır, bu sebeple bazı genetik hesaplamalarla soy ağaçlarındaki bireylerin (büyük baba, büyük anne gibi) göz rengi bilinen anne ve babaların çocuklarının göz rengi yaklaşık olarak tahmin edilebilir. Ancak bu konu sandığınız kadar tekdüze ve kolay olmayabilir; bu konuda bilgi almak için buradaki yazımızı okuyabilirsiniz.

İlk olarak 17 Kasım 2019 tarihinde Çin'in Wuhan kentinde görülmüştür. Şiddetli akut solunum yetmezliği ile ilişkilendirilen virüs, 2020 yılının ilkçeyreğinde tüm dünyaya yayılıp pandemiye yol açmıştır. 26 Haziran 2022 itibariyle yaklaşık 6 milyon 300 bin ölüme neden olan COVID-19'un en belirgin semptomları arasında akut solunum yetmezliğinin yanısıra, atipik pnömoni, ateş, öksürük ve tat-koku kaybı bulunmaktadır. 

İlk ortaya çıktığında "2019 Yeni Koronavirüsü" (İng: "2019 novel CoronaVirus") anlamında 2019-nCoV adı verilen, sonradan "Ağır Akut Solunum Sendromu Koronavirüsü 2" (İng: "Severe Acute Respiratory Syndrome CoronaVirus 2") anlamında SARS-CoV-2 adı verilen virüs, pozitif polariteli tek zincirli bir RNA virüsüdür.^[1][2][3] Virüs, insandan insana bulaşabilen bir solunum yolu hastalığı olan Koronavirüs Hastalığı 2019'a (COVID-19) sebep olmaktadır.^[4]

Bilgisayar üreticilerince üretilen işlem gücü muazzam bilgisayarlara rağmen henüz, hız ve işlem kapasitesi bakımından günümüzün bilgisayarları, susuzluğumuzu gidermeye yetmemektedir. Ürettiğimiz bilim ve teknolojiler karmaşıklaştıkça, günümüzde var olan "geleneksel" bilgisayarların ve işlemcilerin (hatta "süperbilgisayarların" bile) işlem gücü, bu kadar devasa verileri işlemeye yeterli olamamaktadır. Örneğin Evren'in kapsamlı simülasyonları ya da evrimsel süreçte belli bir popülasyonun son 250.000 yıldaki değişiminin analizi gibi işlemleri tamamlayabilmek için evlerinizde kullandığınız bilgisayarların yüzlerce ve hatta binlerce yıl boyunca aralıksız çalışması gerekirdi! Süperbilgisayarlarla bile bu tür analizler kimi zaman birkaç ay kadar sürebilmektedir. Dolayısıyla incelemek istediğimiz veri miktarı arttıkça, devasa süperbilgisayarlarımız bile hesap makinesi gibi kalmaktadır. Peki, bir gün ihtiyacımız ve istediğimiz güçte işlem gücüne sahip bilgisayarlara sahip olabilecek miyiz?

Günümüz teknolojisine hız ve güç katan, her geçtiğimiz sene birazcık daha küçülen transistörler ve mikroişlemcilerdir. Küçülmek neden daha fazla hız ve güç demek diye sorabilirsiniz. Sebebi çok basit: Eskiden belli bir alana 100 işlemci sığdırabilirken, artık birebir aynı alana 100.000 işlemci sığdırabiliyoruz. Transistör kapı açıklıklarını daha da küçük boyutlarda ürettikçe, söz konusu işlemcilerin aynı alana sığabilecek olan sayısı daha da fazla olacaktır. 

Yediğimiz yiyeceklerin tatlarını her zaman sınıflandırıp onları kişisel beğenilerimize göre sıralandırmayı tercih ederiz. Ancak bize bu tat hissini hissettiren şey nedir? Bu olay sadece bir dizi kimyasal reaksiyon ve sinir hücrelerimizin uyarılmasından başka bir şey değil. Dilimizin yüzeyi salya sıvısında çözünen yiyecekleri algılayan özelleşmiş tat tomurcuklarıyla doludur. Her bir tat tomurcuğu bir tadı algılar ve beyine iletir. Her tat tomurcuğu türü dilin her yerinde mevcuttur ancak yoğun olarak bulundukları bölgeler de vardır. Örneğin dilimizin her yerinde tatlı tadı algılayacak tomurcuklar bulunur ancak özellikle dilin uç kısmında yoğunlukla bulunurlar.

Tat ve koku alma duyuları kimyasal reseptörlere sahiptir ve birbirleriyle bağlı duyulardır. Çiğnediğimiz bir şeyin kokusunu burun da eş zamanlı olarak algılar ve beyne rapor eder. Evrimsel süreçte tat almanın doğadaki yiyeceklerin zararlı ve yararlı yiyecekler olarak sınıflandırılıp hayatta kalma şansını arttırdığı düşünülmektedir.

Modern biyoloji ders kitapları, yalnızca bakterilerin atmosferden azotu alıp yaşam için kullanılabilir bir forma dönüştürebileceğini iddia eder. Baklagiller gibi azotu sabitleyen bitkiler, bunu kök nodüllerinde simbiyotik bakteriler barındırarak yaparlar. Ancak yeni bir keşif, bu kuralı altüst ediyor.

2024 yılında yayınlanan iki makalede, uluslararası bir bilim ekibi ökaryotik bir hücre içinde bilinen ilk azot sabitleyici organeli tanımlıyor. Bu organel, prokaryotik bir hücrenin ökaryotik bir hücre tarafından yutulduğu ve simbiyozun ötesinde bir organele dönüştüğü süreç olan birincil endosimbiyozun tarihteki dördüncü örneğidir. UC Santa Cruz'da doktora sonrası araştırmacı ve son iki makaleden birinin ilk yazarı olan Tyler Coale şöyle anlatıyor:

Bu makalemizde, 1 Aralık Dünya AIDS Günü'nün başrol oyuncusu ve Dünya çapında 30 milyon insanın katili, 34 milyon insanınsa tehdit unsuru olan AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome: Edinsel Bağışıklık Yetmezliği Sendromu) hastalığının kaynağı HIV (Human Immunodeficiency Virüs: İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü) isimli virüsü tanıyacağız ve bu virüsün evrim açısından önemini göreceğiz. Umuyoruz ki hepinize faydalı olacaktır. 

HIV isimli virüs ("HIV virüsü" kullanımı edebi olarak yanlıştır), Lentivirus isimli bir cinsin altında bulunan bir virüs türüdür. Esasında virüsler, zorunlu hücre içi parazitleridir. Nükleik asitleri ya (tek/çift iplik) DNA ya da (tek/çift iplik) RNA'dan oluşur. DNA ve RNA beraber bulunmaz. En içerde nükleik asit ve onu saran, koruyan, morfolojisini veren kapsid (kılıf) bulunur. Bütün virüsler kendi kapsid proteinlerini kodlarlar. Birçok kaynak tarafından "cansızlıktan canlılığa geçiş" veya "canlılık özelliği gösteren ama canlı olmayan biyokimyasal moleküller" şeklinde tanımlanır. Aynı zamanda birçok mikrobiyoloji/viroloji kaynağında da "hücresel olmayan yaşam" veya "psödo (yalancı) canlı" gibi ifadeler kullanılabilir. Ancak genetik materyallerinin bulunuyor olması, onların taksonomik olarak sınıflandırılabilmesini sağlamaktadır. Bu yüzden, onların da kendi evrimsel geçmişleri analiz edilebilmekte ve sınıflandırmaları yapılabilmektedir.

Demokrasi, halkın kendisini yönetecek kişileri seçme otoritesinin olduğu bir yönetim biçimidir. Kelime, Yunancadaki δημοκρατία (dēmokratiā) sözcüğünden gelir ve "dēmos", yani "insanlar" ile, "kratos", yani "yönetme" anlamındaki sözcüklerden türetilmiştir. Dolayısıyla halkın kendi yöneticilerini seçtiği bir yöntemin köşe başında, adil ve düzenli aralıklarla yerleştirilmiş seçimler olmalıdır.^[1] Demokratik seçimlerde çok sayıda seçmen vardır ve ikiden fazla aday olmalıdır.

İyi ama... Yöneticileri nasıl seçeceğiz? Yani tam olarak hangi yöntemi kullanarak, bir kişinin yöneticimiz olmasını istediğimizi ilân edeceğiz? Genelde bu soru sorulduğunda, "E oylama yapılacak işte." gibi yanıtlar almaktayız. Bu doğru. Ancak oylamanın birçok farklı yöntemi olabileceği ve Dünya'nın büyük bir çoğunluğunda, olabilecek en kötü, en tehlikeli ve yönetilen-yönetici arasındaki ve farklı görüşlere sahip halk grupları arasındaki uçurumu en çok açmaya yönelik yöntemi uygulamakta ısrar edildiğini öğrenmek, birçoklarını şaşırtmaktadır. Oylamanın kaç farklı yöntemi olabilir ki? İşte bu sorunun cevabını arayan sosyal bilimler teorisine Oylama Teorisi veya Sosyal Tercih Teorisi adını vermekteyiz.

Elinizdeki sıradan bir taşla deney yapalım. Arkadaşlarınızla aranızda kim daha uzağa atabilir diye bir yarış düzenlediğinizi düşünün. Belki de en kuvvetli olanın kazanacağını düşünüyorsunuz. Fakat burada güç kadar zeka da devrede. Çünkü taşı atarken kullanacağınız yöntem, belki de onu uçuracak en büyük güç olacak. Peki sıradan bir taş atmanın roket bilimi ile ne ilgisi var? İşin içine girince, taş atmanın bir roketin uzaya fırlatılmasıyla ne kadar çok ortak noktası olduğunu görebiliriz.

Her şeyin bir bilimi vardır ve evet, taş atmanın da bir bilimi var. İşte burada devreye fizik kanunları giriyor. Bir taşın havada nasıl ve ne kadar süreyle kalacağını ve nihayetinde ne kadar uzağa gideceğini belirleyen pek çok değişken var. İlk olarak, Taşın elden çıktığı zamanki ilk hızı taşın havada ne kadar süre kalacağını belirlediği gibi ne kadar uzağa gideceğini de belirler. Ancak önemli diğer faktör taşın hangi açı ile atıldığıdır. Zemine dik hayali bir çizgi ile zemin arasını eşit iki alana bölen 45 derecelik açı ile taş hem havada en uzun süre kalacaktır hem de en uzağa gidecektir.

Ötücü kuşlar, bölgelerini savunmak ve eşlerinin dikkatini çekmek için çetrefilli ötüşler kullanır. Yavru kuşlar daha küçükken bu şekilde ötmeyi nasıl öğrenir? Bu kompleks davranışı kontrol eden şey nedir?

Ardıç kuşu, ötleğen kuşu ve sakaların melodik şakımaları, baharın gelişinin ilk habercilerindendir. Kuşlar bu karmaşık ötüşleriyle eşlerini cezbeder ve bölgelerini rakip türdeşlerine karşı savunur. Bu makalede, kuşların nasıl ve niçin bu ötüşleri öğrendiğini ve ötüşlerinden bizim neler öğrenebileceğimizi irdeleyeceğim.