Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Mantık Hatası Nedir? Mantık Safsataları Neden Önemlidir?

Mantık Hatası Nedir? Mantık Safsataları Neden Önemlidir? Nove da Firenze
4 dakika
30,009
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 2. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

"Mantık hatası" kalıbı, tıpkı "teori" sözcüğü gibi günümüzde, günlük dilde farklı, bilimde ve felsefede ise farklı anlamlarda kullanılan bir kalıptır. Günlük yaşantımızda genellikle anlayamadığımız ya da anlayamayacağımız kadar karmaşık olan olaylar için “Bu işte bir mantık hatası var.” deriz. Ancak bilim dünyasında mantık hataları, günlük dildeki kullanımı kapsamakla birlikte, burada göreceğiniz gibi çok daha geniş bir alanı içine almaktadır.

Mantık Hatası (İng: "Logical Fallacy"), isimden de anlaşılabileceği gibi, temel olarak, mantıklandırma sürecinde yapılan her türlü hata anlamına gelmektedir. Ancak mantık hataları, olgusal (gerçeksel) hatalardan (İng: factual error) farklıdır. Örnekleyelim:

Tüm Reklamları Kapat

  • Su, tanımı bilimsel olarak belirlenmiş “normal şartlar altında” 600 santigrat derecede kaynar.

Bu önerme (ifade), bir mantık hatası içermez; olgusal hata içerir. Normal şartlar altında (1 atmosfer basınç, 25 santigrat derece ortam sıcaklığı altında) su, santigrat bazında derecelendirilmiş bir ölçeğe göre 600 birim değil, 100 birim sıcaklıkta kaynamaya başlar.

Mantık hatalarını önceki kısımlarda izah ettiğimiz terimler çerçevesinde tanımlamamız da mümkündür: Tümdengelimsel (formel) mantık hataları, ulaştıkları sonuçlar için belirlenen öncüllerin sonuç için yeterli derecede destek içermediği argümanlara denmektedir. Birkaç örnek verelim:

Tüm Reklamları Kapat

  1. Öncül-1: Bir bilim insanı, bilim hakkında bir yorum yapıyorsa bu doğrudur.
  2. Öncül-2: Albert Einstein, Kuantum Mekaniği'nin deterministik (öngörülebilir) olduğunu belirtmektedir.
  3. Sonuç: Dolayısıyla Kuantum Mekaniği deterministiktir.

İlk bakışta bazılarınıza doğru gibi gelebilecek bu mantıklandırma (sonuçta Albert Einstein söylüyorsa, yanlış olma ihtimali var mıdır? Cevap: Evet!), temelde, ilerleyen kısımlarda değineceğimiz Otoriteye Başvurma (İng:"Appeal To Authority") olarak tanımlayacağımız bir mantık hatası içermektedir. Örneğin bu durumda, Öncül-1 her koşulda doğru olmak zorunda olmadığı için, sonuç da hatalı olmaktadır. Bu, tümdengelimsel (formel) mantık safsatasına bir örnektir. Ancak dikkat etmekte fayda var! Tümdengelimsel mantık safsatalarında öncüllerin hepsi doğru olsa da, çıkarım (sonuç) hatalı olabilir. Bir örnek verelim:

  1. Öncül-1: Elon Musk, Microsoft’a sahip olursa zengin olurdu.
  2. Öncül-2: Elon Musk zengindir.
  3. Sonuç: Elon Musk, Microsoft'a sahiptir.

Görülebileceği gibi, bu durumda verilen her iki öncül de doğrudur. Ancak bu iki öncülden yola çıkarak sonuca kesin olarak varılamaz; çünkü Elon Musk’ın zenginliğinin nedeni Microsoft’a sahip olması olmak zorunda değildir (ki Elon Musk, eğer bu bölüm yazıldıktan sonra bir "çılgınlık" olmazsa, Microsoft’a sahip değildir). Bu mantık safsatasını ilerde Ardılları Olumlama ya da bir diğer adıyla Ters Hata olarak tanımlayacağız. Bu, tümdengelimsel mantık hatasıdır; çünkü öncüller sonucu garanti etmemektedir. Alışmak için, bir örnek daha verelim. Bu defa, tıp dünyasından:

  1. Öncül-1: Eğer kanser olursam, kilo kaybederim.
  2. Öncül-2: 95 kilodan 75 kiloya düştüm.
  3. Sonuç: Kanserim.

Bu örnek de formel mantık hatalarına bir örnektir. Yine, varılan sonuç ifadesi, öncüller tarafından desteklenmemektedir. Öncüllerin her ikisi de doğrudur. Ancak kanserin tek bir belirtisi olmadığı gibi, tek bir belirtiden yola çıkarak kanser olduğunuz sonucuna varmak mümkün değildir. Ne yazık ki birçok hasta, kendi kendine teşhis koymaya meraklı olduğu için (özellikle de internetin bunu aşırı erişilebilir hale getirmiş olmasından ötürü), hatalı yargılara varmaktadırlar. Bu, mantık hatalarının en yaygın örneklerindendir. Bir başka örnek verelim, bu defa Evrim Ağacı’nın ilgi alanıyla alakalı olsun ve bir diyalog içerisine gömelim:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

  • Ali: Evrim, Tanrı’nın var olduğu fikrine karşıdır. Sen de evrimi kabul ediyorsun, öyle değil mi? E öyleyse nasıl bir Tanrı’ya inanabilirsin ki?
  • Başak: Bu söylediğin bir mantık hatasıdır. Çünkü evrimsel biyoloji, kendi başına tanrılar veya dinler ile ilgili herhangi bir yargıya varmaz. Bunu yapan, insanların kendisidir. Bir insan evrimi kabul edip, bir yaratıcıya da inanabilir.

Burada evrim-yaratılış ve teizm-ateizm tartışmalarının tüm boyutlarına değinemeyeceğiz; yeterince yerimiz yok. Ancak Başak’ın tespiti, salt olarak mantık safsataları perspektifinden doğrudur. Ali’nin birinci öncülü olan “Evrim, Tanrı fikrine karşıdır.” öncülü hatalı bir öncüldür; zira canlı popülasyonlarının nesiller içerisindeki gen ve özellik dağılımlarının değişimi olan evrimin Tanrı’nın varlığı ile doğrudan bir alakası yoktur. Elbette kişiler, kendi hayat felsefelerine bilimin veya bilim karşıtlığının çeşitli boyutlarını katabilmektedirler. Ancak öznel bir argümanı yalın bir bilimsel gerçek üzerine inşa etmek ve bundan yola çıkarak Aceleci Genelleme olarak tanımlayacağımız safsataya düşmek, hata olacaktır.

Çoğu durumda olgusal hatalar ile mantık safsatalarını ayırt etmek, tartışmayı hızlıca bitirmeyi mümkün kılacaktır. Çünkü genelleme yapan bir argümana aykırı bir örnek bulmak veya genel bir istatistiki veriye sahip olmak, oldukça etkili bir çürütme imkânı verecektir. Az önceki örneğimizi tekrar ele alalım:

  • Ali: Evrimi kabul eden herkes ateisttir.
  • Işın: Bu doğru değil. Amcam evrimi kabul ediyor ama ateist değil.

Ali’nin argümanı mantık safsatası değildir. Apaçık yanlıştır. “Herkes” kavramı bir yana, sadece işin uzmanı olan evrimsel biyologlara odaklanacak olsak bile, yapılan araştırmalar evrimsel biyologların %48 civarının kendini “ateist” olarak tanımlamadığını göstermektedir. Dolayısıyla Ali’nin bu hatasını göstermek, normalde tartışmayı bitirmelidir. Ancak daha önceden anlattığımız münazara kültüründen yoksun olan toplumlarda, bu tip gerçeklerin ortaya konması, ne yazık ki sağlıklı tartışmalardan ziyade “Sen şunu dedin. Ben bunu demedim ki!” gibi kavgalara dönüşmektedir.

Şimdi, yazı dizimizin ilerleyen bölümlerinde, bazı yaygın mantık safsatalarını inceleyerek, bu tür mantık hatalarına karşı direnç kazanalım.

doi: 10.47023/ea.bilim.218

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 2. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
143
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 111
  • Muhteşem! 33
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 31
  • Merak Uyandırıcı! 16
  • Umut Verici! 15
  • İnanılmaz 13
  • Bilim Budur! 11
  • Güldürdü 10
  • Üzücü! 2
  • İğrenç! 2
  • Grrr... *@$# 1
  • Korkutucu! 1
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • M. Pirie. (2006). How To Win Every Argument: The Use And Abuse Of Logic. ISBN: 9780826490063. Yayınevi: Continuum International Publishing Group.
  • Nicholas Bunnin, et al. (2009). The Blackwell Dictionary Of Western Philosophy. ISBN: 9781405191128. Yayınevi: Wiley-Blackwell.
  • Irving M. Copi, et al. (2004). Introduction To Logic. ISBN: 9780131898349. Yayınevi: Routledge.
  • T. Edward Damer. (2000). Attacking Faulty Reasoning: A Practical Guide To Fallacy-Free Arguments. ISBN: 9780534551339. Yayınevi: Wadsworth Publishing Company.
  • Internet Encyclopedia of Philosophy. Fallacies. Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2020. Alındığı Yer: Internet Encyclopedia of Philosophy | Arşiv Bağlantısı
  • Patrick J. Hurley. (2014). A Concise Introduction To Logic. ISBN: 9781285965567. Yayınevi: Cengage Learning.
  • Madsen Pirie. (2006). How To Win Every Argument: The Use And Abuse Of Logic. ISBN: 9780826490063. Yayınevi: Continuum International Publishing Group.
  • Christopher diCarlo. (2011). How To Become A Really Good Pain In The Ass: A Critical Thinker's Guide To Asking The Right Questions. ISBN: 9781616143978. Yayınevi: Prometheus Books.
  • Richard Paul, et al. (2019). The Thinker's Guide To Fallacies. ISBN: 9781538133774. Yayınevi: Rowman & Littlefield.
  • M Escalas, et al. Logical Fallacies. Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2020. Alındığı Yer: St. Cloud State University | Arşiv Bağlantısı
  • C. Hanks. Informal Fallacies. (22 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2020. Alındığı Yer: Texas State University | Arşiv Bağlantısı
  • S. Downes. Stephen's Guide To The Logical Fallacies. (1 Ocak 2001). Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2020. Alındığı Yer: One Good Move | Arşiv Bağlantısı
  • I. I. Beautiful. Rhetological Fallacies. Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2020. Alındığı Yer: Information is Beautiful | Arşiv Bağlantısı
  • O. M. Williamson. Master List Of Logical Fallacies. Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2020. Alındığı Yer: The University of Texas at El Paso | Arşiv Bağlantısı
  • B. M. Bapoletano. Radical Environmental Geography. Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2020. Alındığı Yer: Napoleta | Arşiv Bağlantısı
  • Carl Sagan, et al. (1997). The Demon-Haunted World: Science As A Candle In The Dark. ISBN: 9780345409461. Yayınevi: Ballantine Books.
  • David Hackett Fischer. (1970). Historians' Fallacies: Toward A Logic Of Historical Thought. ISBN: 9780061315459. Yayınevi: Harper Perennial.
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 14:48:26 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/218

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Mantık Hatası Nedir? Mantık Safsataları Neden Önemlidir?. (23 Ağustos 2011). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/218 doi: 10.47023/ea.bilim.218
Bakırcı, Ç. M. (2011, August 23). Mantık Hatası Nedir? Mantık Safsataları Neden Önemlidir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://doi.org/10.47023/ea.bilim.218
Ç. M. Bakırcı. “Mantık Hatası Nedir? Mantık Safsataları Neden Önemlidir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 23 Aug. 2011, https://doi.org/10.47023/ea.bilim.218.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Mantık Hatası Nedir? Mantık Safsataları Neden Önemlidir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, August 23, 2011. https://doi.org/10.47023/ea.bilim.218.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close