Dünya, insanlığın varlığı için gerekli olan besin, ilaç ve diğer altyapıyı sağlayan muhteşem bir çeşitliliğe ev sahipliği yapmaktadır. Peki, türler arasında sınırlı kaynaklar için olan yoğun rekabet göz önünde bulundurulduğunda, bu çeşitlilik nasıl korunmaktadır?

Çevrebilimciler, türlerin çevreleriyle nasıl etkileşimde bulunduğu konusundaki farklılıkların, daha üstün türlerin daha güçsüz olan rakiplerini geçtiklerinde oluşan kaçınılmaz biyolojik çeşitlilik kaybıyla başa çıktığını ortaya çıkarmışlardır.

Bir zamanlar biyolojik uyumsuzlar olarak görülen melezler başı dertte olan birçok hayvan türünün gizli kurtarıcıları olmuşlardır. Bu gerçeği koruma politikalarıyla uzlaştırmak, bilimin önünde çözülmesi gereken zor bir durum olarak durmaktadır.

2006 yılında Kanada’nın kuzeybatı bölgesinde bir avcı, kutup ayısı sandığı bir hayvan vurdu. Fakat ayrıntılı incelemeler sonucunda hayvanın beyaz kürkünde kahverengi lekeler bulunduğu, pençelerinin alışılmadık biçimde uzun ve sırtının biraz kambur olduğu ortaya çıktı. Hayvan, aslında bir melezdi; annesi bir kutup ayısı, babası ise bir bozayıydı. Bu çaprazlamanın mümkün olduğu bilinse de -iki tür daha önce korumalı yetiştirme programı altında çiftleşmiştir- bu, doğada rastlanan ilk vakadır. Sonradan bu vakanın münferit bir vaka olmadığı anlaşılmıştır. Çevreciler ve diğer doğa koruma grupları, iklim değişikliği nedeniyle bozayıların kutup ayılarının yaşadığı yerlere sokulması devam ederse bu tip melezleşmenin daha da yaygınlaşacağından ve sonunda kutup ayısı popülasyonunu tahribata uğratacağından endişe duymaktadırlar. Hatta türü korumak amacıyla melezlerin öldürülmesini teklif edenler bile olmuştur.

Yapay nöral ağlar, finanstan insan kaynaklarına ve sağlık hizmetlerine kadar oldukça geniş bir uygulama skalasında kullanılan geniş dil modelleri de dahil olmak üzere, yapay zekâ alanındaki atılımlara güç veriyor. Ancak bu ağlar aynı zamanda, mühendislerin ve bilim insanlarının iç işleyişini anlamakta zorlandıkları birer kara kutu olmaya da devam ediyor. Fakat işler değişiyor, Kaliforniya San Diego Üniversitesi'nden veri ve bilgisayar bilimcileri önderliğinde bir ekip, yapay nöral ağların aslında nasıl öğrendiğini adeta gözler önüne serdi.

Araştırmacılar, istatiksel analizde kullanılan bir formülün, ChatGPT'nin öncüsü olan GPT-2 gibi yapay nöral ağların verilerdeki ilişkili kalıpları nasıl öğrendiği hakkında basitleştirilmiş bir matematiksel açıklama sağladığını keşfettiler. Bu formül aynı zamanda yapay nöral ağların tahminde bulunmak için söz konusu ilişkili kalıpları nasıl kullandığını da açıklıyor. UC San Diego Bilgisayar Bilimleri ve Mühendisliği bölümünde doktora öğrencisi olan ve çalışmanın eş-başyazarı olan Daniel Beaglehole, durumu şöyle açıklıyor:

Bilim, insanlık tarihinin başlangıcından bu yana doğanın sırlarını çözme ve evrenin işleyişini anlama arzusu üzerine kuruludur. İlk dönemlerde basit bir merakla başlayan bu yolculuk, zamanla karmaşık ve uygulamalı bilim dallarının gelişimiyle evrimleşmiştir. Modern çağda, bilim artık sadece teorik bir arayış olmanın ötesine geçerek, insan hayatını doğrudan etkileyen, şekillendiren ve dönüştüren bir güce dönüşmüştür. Bu süreçte bilim, insan kültürünün ayrılmaz bir parçası haline gelmiş; etik değerler, doğrular ve yanlışlar ile kavramların uygulanabilirliği gibi unsurlarla iç içe geçmiştir.^[1]

Teoride mümkün olan bir fikrin pratikte her zaman işlevsel olmayabileceği, bilim dünyasının sıklıkla karşılaştığı bir paradokstur. Bir fikrin teorik açıdan kusursuz olması, gerçek dünyada aynı başarıyı garanti etmez. Bu sebeple, bilimsel keşiflerin ve teorilerin pratik uygulamalarının etik, sosyal ve çevresel faktörler göz önünde bulundurularak dikkatle incelenmesi gereklidir.^[2]

Kompulsif Kumar Bozukluğu, hayatınızda birçok soruna neden olmasına rağmen kumar oynamaya devam etmek için kontrol edilemeyen dürtüdür. Kumar, daha değerli bir şey elde etme umuduyla değer verdiğiniz bir şeyi riske atmaya istekli olduğunuz anlamına gelir.

Kumar, uyuşturucu veya alkol gibi beynin ödül sistemini uyararak bağımlılığa yol açabilir. Kumar Bağımlılığı ile ilgili bir sorununuz varsa sürekli olarak kayıplara yol açan, birikimlerinizi tüketen ve borç yaratan bahisleri kovalayabilirsiniz. Bağımlılığınızı desteklemek için davranışlarınızı gizleyebilir ve hatta hırsızlığa veya dolandırıcılığa başvurabilirsiniz.

İnsanlarda, (Jacobson organı) olarak da bilinen vomeronazal organ (VNO), nazal septumun ön-alt üçlüsünde yer alan aksesuar bir koku alma organıdır. Her ikisi de zengin bir damar ve glandüler ağ ile beslenen, öne doğru açılan bir kanala sahip kör bir keseden oluşur. Organ, hem terminal kranyal sinir yoluyla feromonların alınmasında afferent nöronlar olarak işlev gören hem de gonadotropin salgılayan hormon üreten özel koku alma duyusu hücreleri veya esteziyositler içermektedir.

Ana koku mukozasından ayrılan yardımcı kemoreseptör organdır. Nazal septumun tabanında vomer ve burun kemiklerine yakın bir yerde bulunur. Jacobson organı olarak da bilinen vomeronazal organ (VNO), sosyal ve/veya üreme davranışıyla ilgili kimyasal uyaranların algılanmasına aracılık eden eşleştirilmiş bir kemosensör organdır. Kimyasal sinyalleri (Feromonlar gibi) MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNE ileterek üreme ve sosyal davranışları etkiler. İnsanlarda vomeronazal kanal dışındaki yapıların çoğu doğumdan sonra gerileme gösterir.

Temelinde oldukça fantastik bir bilimsel yaklaşım barındırsa da bu soru, birkaç bilim insanının ve meraklı insanların kafasını kurcalamış. Konu hakkında atılan adımlardan biri, Kaliforniya Üniversitesi astrofizik profesörü Greg Laughlin’in denklemi. Denklem, dış gezegenlerin yaşanabilirliklerini, üzerinde çalışılmaya elverişli olup olmadığını ve onları bulmak için şu ana dek ne kadar para harcadığımızı vb. hesaplayıp, tüm bunları değerlendirerek bir fiyat biçiyor. Aynı denklemi Dünya’mıza uyguladığımızda, mavi gezegenimizin ederi 5.000.000.000.000.000 (5 katrilyon) dolar.

History Channel’ın, “Dünya’mız Ne Kadar Ediyor?” isimli belgeselinde günümüz alım satım fiyatlarını kullanarak Dünya’nın işlenebilir malzemelerine 6.873.951.620.979.800 (yaklaşık 7 katrilyon) dolar fiyat biçiliyor.

Evrilebilirlik (ya da evrimleşebilirlik), en basit tanımıyla doğal seçilimin etkili olduğu bir evrim sistemi içerisinde, bir canlının kalıtsal fenotipik varyasyonlar geliştirme kapasitesidir. Daha detaylı açıklamak gerekirse evrilebilirlik; tür içerisindeki bir popülasyonun genetik çeşitlilik oluşturma yeteneğinden öte, doğal seçilimin etkili olduğu bir evrim sistemi içinde uyumsal yani adaptasyon sağlayan genetik çeşitlilik oluşturma yeteneğidir. Burada uyumsal veya adaptasyon sağlayan genetik çeşitlilik oluşturma yeteneğinden kasıt, popülasyonun yararına olacak çeşitliliğin kazanılmasıdır

Aynı zamanda evrilebilirlik; evrimsel sürece hücre biyolojisi, gelişim biyolojisi ve moleküler biyoloji gözünden modern bir bakış olarak da düşünülebilir. Darwin’in evrim teorisinin de yansıttığı gibi evrim; oldukça başarılı işleyen, bir o kadar da yaratıcı ve doğal ilkelerin ürünü olan bir süreçtir. Evrim kuramının tam olarak anlaşılması ve eksikliklerinin giderilebilmesi için evrilebilirlik kelimesinin de doğru bir şekilde anlaşılması gerekir. Bunun için öncelikli olarak Darwin’in evrim teorisi fikrine biraz daha yakından göz atalım.

İnekler son derece tuhaf hayvanlar. Evcilleştirilmiş toynaklı hayvanlar arasından en yaygın olarak bulunan canlı. Evcilleştirilmiş diğer toynaklı hayvanlar atlar, eşekler ve domuzlar. Ancak toynaklı hayvanlar bu kadar mı? Hayır! Ungulata (Toynaklılar) süper takımı içerisinde yer alan diğer hayvanlar: zürafalar, develer, su aygırları, balinalar ve yunuslardır.

Balinalar ve yunuslar mı? Toynaklı hayvanlar içeriside? Bildiğimiz, şu yüzen balina ve yunus... Evet, tam olarak onlar!

Şimdi ne istiyorum ve gerçekte ne istiyorum, sorularına aynı yanıtı veriyorsanız tebrik ederim anın içinde var olmayı keşfedebilecek kadar irade kontrolüne sahip olmuşsunuz. Peki şimdi istedikleriniz aslında bir kaçıştan ibaretse ve gerçekte istediklerinizle örtüşmüyorsa? Bu durumda sizin içinizdeki karmaşayı çözecek olan durum nedir sizce?

Hepimiz çoğu kez çok yaralar alıp bazen hayattan uzaklaşma isteği duyuyoruz. Konuşmak istemiyoruz, uyumak istemiyoruz ya da tam tersi çok konuşmak ve çok uyumak istiyoruz. Sıralayabilirim örneğin çok kahve seven biri olarak kahveyi istemez hale gelecek kadar isteksizleşiyor, tükeniyoruz. Farkındaysanız çoğumuz tükeniyoruz. Kendimizi o kadar harcayıp, koşturtup yoruyoruz ki tükeniyoruz. İnsan kendi kendini tüketirken neden kendi kendini üretmenin bir yolunu bulmuyor. Mizah severler için güzel bir cümle ama buradaki mantığı anlayanlar için kocaman bir alkış almak istiyorum. Neden hep tüketilmeye meyilliyiz? Tüketmekten başka bir şey mi öğrenmedik yoksa bir şeyleri ölçüsüz kitapsız anlık isteklerle peşinden koşarak elde etmenin bizde uyandırdığı heyecana mı kapılır olduk? Ya da hepimiz birbirimizi mi taklit ediyoruz? Fark ettiniz mi hiç herkes her şeyi aynı şekilde yaşıyor veya aynı süreç içinde (evrensel olgular pek tabii olacak) tıpkısının aynısı şeklinde ilerliyor. Belki de tüketilmemizin temelinde elimizden alınan bir yeteneğin kaybı vardır: Yaratıcılık.