Varoluşa anlam kazandırma yolunda ontolojinin hem zamana hem de bir dizi felsefi anlamlar üzerine yayılıp dallı budaklı hale gelmesinin ortaya çıkardığı karmaşadan kurtulmanın bir yolu olabilir mi? Yüzyıllara yayılan bu anlam arayışının bilimsel arayışla da örtüşen bariyerlerini ortadan kaldıramasak dahi bu zorlukların etrafından dolaşmak denemeye değer bir girişim olabilir.

Varlığın parçacık fiziği ile özüne ve kozmoloji ile geçmişine doğru indirilen sondalarla elde edilen tartışmalı sonuçlar felsefecilere bolca malzeme sağlarken, yöntem bilimsel kısıtlamalardan azade felsefe kafamızı karıştırmaya devam ediyor. Karmaşık sorunları çözmeye basit ve kolay olana odaklanarak başlamak her zaman işe yaramıştır. Otomobilin yolda kalması için mutlaka arıza yapmış olması gerekmiyor, yakıtı bitmiş de olabilir.

Akşam evinizde sakin sakin otururken evin önündeki sokaktan gelen, yaklaşan bir araba sesi duyuyorsunuz. İş sonrası evde sükûnet arayan kulaklarınız hem bangır bangır bas ağırlıklı kalitesiz bir müziğe, hem de normalin çok üzerinde bir motor sesine maruz kalıyor. Merak ve kızgınlıkla pencereyi açıp camdan bakıyorsunuz: Modifiyeli bir otomobilin içinde kolunu camdan sarkıtmış bir sürücünün, her tarafından ışık ve gürültü saçan -kendine göre havalı- kocaman arabasını sürdüğünü görüyorsunuz.

Bu sürücü sizce kadın mıdır yoksa erkek mi?

Beyin cerrahisi 21 Haziran 2014 tarihinde öğleden sonra başlayıp bir sonraki gün Karayip Şafaköncesi’ne (Ç.N. Bir festival günü) kadar uzamıştı. Öğleden sonra anestezinin etkisi geçince beyin cerrahı içeri girdi, metal çerçeveli gözlüğünü çıkardı, incelemesi için bandajlar içindeki hastasının önünde tuttu. “Bunun adı ne?” diye sordu.

Phil Kennedy kısa bir süre gözlüğe baktı. Sonra bakışları önce tavana, sonra televizyona döndü. Bir süre “G… gü…gü…güö”, diye kekeledi. “…Güöö…güöö…göö”.

Öncelikle, bu makalemizin, "Evrim Ağacı" Nedir, Nasıl Tasarlanır? Soy Ağaçları ile Evrim Ağacı Arasındaki İlişki Üzerine... başlıklı yazımızın içerisinde geçen bir kısmın oldukça geliştirilmiş ve zenginleştirilmiş hali olduğunu belirtmek isteriz. Ancak burada daha geniş bir şekilde işlememizin, okurlarımızın evrimi kavraması açısından çok daha faydalı olacağını düşünüyoruz. Üstelik bu yazı dizimizi toparlayacak ve konuyla ilgili son noktayı koyacak bir yazı olması açısından önem arz etmektedir. Umuyoruz ki tüm okurlarımıza faydalı olacaktır. Hemen, o kışkırtıcı soruyla başlayalım:

İlk olarak, konu hakkında uzman olmayan kişiler tarafından yönlendirilen bu tür yargılayıcı soruların neredeyse her zaman hatalı olduğunu belirterek başlayalım. Örneğin, soru içerisinde "şöyle böyle, dolayısıyla evrimin gerçekleşmesi mümkün değildir." kalıbı, soruyu baştan sona hatalı kılmaktadır; çünkü soru sahipleri, konuyu tam olarak kavrayamadan yargılara varmaktadırlar. Yani soruya anlam yüklemektedirler. Bu da, bilimsel açıdan hatalı bir yaklaşımdır. Çünkü az sonra göreceğimiz gibi, bir neslin önceki ve sonraki neslinin kendisiyle aynı türden olmasının evrime engel olan hiçbir tarafı yoktur; tam tersine, evrimin öngördüğü zaten kısa nesillerde fiziksel değişim ve dolayısıyla bariz türleşmelerin yaşanmasının pek mümkün olmadığıdır. Ancak öncelikle bazı bilgiler vermemiz gerekmektedir.

Kartal Nebulası'nı (M16) ve özellikle "Yaratılış Sütunları" olarak bilinen kısmının büyüleyici fotoğraflarını büyük ihtimalle görmüşsünüzdür. Fotoğrafta görülen göz büyüleyici parmaksı yapılar 1995 yılında Hubble Uzay Teleskobu’yla görüntülendiklerinden beri hem amatör hem profesyonel astronomlarla birlikte yörüngedeki bazı uzay araçlarının da ilgi odağı oldu (daha yakın bir fotoğrafı kapak fotoğrafında görebilirsiniz).

Gördüğümüz bu yapılar aslında yakınlarındaki devasa sıcak yıldızların yaydığı ultraviyole ışıklarıyla aşınan ve foto-buharlaşan, muazzam büyüklükteki (yaklaşık 4 ışık yılı uzunluğunda) moleküler hidrojen ve toz bulutlarıdır. Gördüğümüz sütunların üst kısımları ise yeni yıldızların ve yeni güneş sistemlerin oluştuğu bölgelerdir.

Boltzmann Beyni kavramından ilk olarak Uzak Geleceğin Kronolojisi başlıklı yazımızda bahsetmiştik. Ancak orada detaylarına pek girememiştik; o nedenle burada biraz daha detaylı açıklamak istiyoruz.

Boltzmann'ın Beyni'ni anlamlandırabilmek için, bir miktar olasılık matematiğinden anlamanız gerekiyor. İlginç bir şekilde bu örnek, evrim karşıtlarının evrime karşı argümanlar üretmek için sıklıkla başvurduğu, anlamsızlığını buradaki yazımızda detaylıca işlediğimiz bir örneğe dayanıyor: Daktilonun tuşlarına rastgele basan maymunlar, Shakespeare'in Hamlet gibi bir şaheserinin birebir kopyasını, tamamen tesadüfi bir şekilde ortaya çıkarabilirler miydi?

Felsefe, hakkında en fazla yanlış anlaşılmanın olduğu alanlardan biridir. Özellikle günümüzde felsefenin prestiji gerek akademisyenlerin genel kitleye erişmekle uğraşmaması, gerekse felsefe dışından eleştirmenlerin söyledikleri nedeniyle zedelenmektedir. Bu yazıda felsefeye dair bazı yanlış anlaşılmaları açıklığa kavuşturmanın yanı sıra alana yeni girecek kişiler için de felsefeyi tanıtmayı umuyoruz. İlk olarak felsefenin ne olduğundan ve bilimle arasındaki farklardan bahsedeceğiz. Sonra felsefenin gerekli olmadığı yönündeki meydan okumalara karşı felsefenin gerekliliğini savunan üç argüman öne süreceğiz. Felsefenin yöntemsel araçlarından ve çeşitli alt dallarının neler olduğundan bahsettikten sonra da yazımızı alana girecek kişiler için okuma önerileri vererek noktalayacağız.

Felsefe nedir? Bu soruya pek çoğumuzu tatmin etmeyecek basit bir cevap verebiliriz: Felsefe felsefecilerin/filozofların (iki kelimeyi eş anlamlı olarak kullanacağız) yaptığı şeydir. Ama bu cevap bize felsefenin ne olduğu hakkında değil, kim tarafından yapıldığı hakkında bilgi verir. Dahası felsefecinin ne yaptığı sorusunu da yanıtsız bırakır. O zaman daha iyi bir cevap verebilmemiz için önce felsefecinin ne yaptığı sorusu hakkında düşünmeliyiz. 

Yapay zekâ bugün hayatımızın hemen hemen her alanına girmeye başlamıştır. Öyle ki artık eğitimden, hukuk uygulamalarına veya sağlığımıza kadar hemen hemen her alanda yapay zekâ kullanımını görmek mümkündür. Yapay zekânın bu hızlı ilerlemesi ile birlikte, bu teknolojinin çevresel etkisi üzerine tartışmalar da gündeme gelmeye başlamıştır. 2024 tarihli bir araştırma, yazı yazma ve illüstrasyon yapma görevleri için, yapay zekanın insanların aynı görevleri yapmasına kıyasla yüzlerce kat daha az karbon salımı yaptığını ortaya koymuştur.^[1] Ancak elbette bu durum, yapay zekânın insan yazar ve illüstratörlerin yerine geçebileceği veya geçmesi gerektiği anlamına gelmez ve bu konu da kendi başına bir tartışma konusudur.

İnsan faaliyetlerinin çevresel etkileri ve bunun sonucunda ortaya çıkan karbon emisyonları, uzun yıllardır bilim insanlarının dikkatini çeken bir konu olmuştur. Ancak teknolojik ilerlemelerin, özellikle de yapay zekânın bu denge üzerindeki etkileri hakkında yapılan karşılaştırmalı çalışmalar oldukça sınırlı kalmıştır. Bu bağlamda, son dönemde yapılan bir araştırma, teknolojinin çevre üzerindeki etkisini daha net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Bose-Einstein istatistiği, benzer tanımlı ve aynı enerji seviyelerine sahip olan bozonik parçacıkların mikro durumlarını tanımlayan bir istatistik modelidir. Bu istatistik, onları tanımlayan bir parametre olan Bose-Einstein yoğunluk matrisini kullanır.

Bose-Einstein istatistiğine göre, benzer tanımlı bozonik parçacıklar aynı enerji seviyesine yerleşebilirler. Yani, bir enerji seviyesinde bir parçacık varsa, diğer bozonlar da aynı enerji seviyesine yerleşebilirler. Bu durum, bozonların birbirleriyle aynı kuantum durumunu paylaşabilecekleri ve birbirlerinin yerlerini alabilecekleri anlamına gelir.