Satürn'ün en büyük uydusu Titan, özellikle Dünya'nınkine benzer şekilde nitrojenden oluşan ancak önemli konsantrasyonlarda metan ve etan içeren yoğun bir atmosfere sahip olan yapısı ile Güneş sistemimizin önemli uyduları arasındadır. Hidrokarbon açısından zengin bir yüzeyle birleşen bu atmosferik bileşim, Titan'ı bilimsel keşifler için önemli bir hedef hâline getirmektedir.

Titan'ın yoğun atmosferi, bu zamana kadar yüzeyinin çoğunun doğrudan gözlemlenmesini engellemiştir ve NASA'nın Cassini-Huygens gibi misyonlarını bu uydunun gizemlerini açığa çıkarmaya teşvik etmiştir. Bu görevler tarafından toplanan veriler sayesinde Titan'ın manzarası; denizler, göller, nehirler ve rüzgârın etkisiyle şekillenen geniş kum tepeleriyle karakterize edilen, hepsi aktif bir jeolojik ve hidrolojik sistemin göstergesi olan çeşitli arazileri ortaya çıkarmıştır.

Tartışmalar, tarih boyunca, yaygın ve hâkim fikirlerin insanlarca sorgulanmasını mümkün kılmıştır. Tartışmalar, daha önce düşünülmemiş konuların gözden geçirilmesini, henüz yıkılmamış tabuların sarsılmasını sağlar. Günümüzde de büyük bir öneme sahip olan tartışmaları yakından incelediğimizde sık sık “kavga” şeklinde gerçekleştirildiklerini ve asıl amacın dışına çıktıklarını görebiliyoruz. Ama her şey kaybedilmiş değil. Bilimin ve felsefenin gelişmesi sayesinde, artık tartışmalar içinde yer alan argümanların temel aldığı çeşitli safsataları da tespit ve kategorize edebiliyoruz. Dolayısıyla, bu safsataları anlamak için, öncelikle halk arasında oldukça yanlış tanınan ”tartışma” kavramını ele almak gerekmektedir.

Bu yazı dizimizde, “bilimsel tartışma” nedir ve ne değildir, nasıl yapılmalıdır ve nasıl yapılmamalıdır gibi temel sorular üzerinde duracağız. Bu bilgiler sadece bilim dünyasında değil, aynı zamanda günlük yaşamınızda da karşılaşabileceğiniz tartışmalarda faydalı olabilecek konulardır. Amaç “fikir değiştirmek” olduğunda, argümanlarınızın başarısı karşınızdaki kişinin açık fikirliliğine bağlı bir durum olsa da, argümanlarınızı bilimsel verilerle ve mantıkla desteklemek, sürdürülen tartışmayı daha da etkili ve işe yarar kılacaktır. Elbette her fikir eşit değerde ve/veya eşit değildir, hatta bazı fikirler sadece öznel olarak değil, nesnel olarak bile ”saçmalık” denecek kadar abartılı olabilir. Böylesine uç durumların tartışıldığı konularda çıkmaza girildiğinde, ”Bana saygı duy!” gibi savunmalar da sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Halbuki hiç kimse, bir başka kişiye saygı duymak için o kişinin fikirlerine saygı duymak zorunda değildir. Futbol fanatiği bir dostunuzun spor sevdasının abartılı ve kendisine zarar veren düzeyde olduğunu ifade etmek, dostunuza saygı duymadığınız anlamına gelmez. Benzer şekilde, bir kişinin derinden inandığı inanç ve fikirleri sorgulamak, onlara saygısızlık etmek değildir. Bu kişi, sizden yaşça çok daha büyük ebeveynleriniz veya dedeniz olsa bile... Tam tersine, istisnasız olarak her türlü fikri sorgulamak, tartışmak, bu fikirlerin değeri ve geçerliliği üzerine kafa yormak, insanlığı ileri götüren, toplumları zenginleştirip güçlendiren, halkları aydın ve özgür kılan tutumlardır. Dolayısıyla, tartışma ve münazara kültürünün yer etmediği kültürler, diğerlerinden geri kalmaya mahkumdur.

Bu gördüğünüz, Satürn'ün en büyük uydusu olan Titan'ın bugüne kadar çekilmiş en baş döndürücü fotoğraflarından birisi. Cassini aracı tarafından çekilen fotoğrafta, uydunun yüzeyini kaplayan denizlerden yansıyan Güneş gözüküyor! Cassini, daha önceden de Titan'ın atmosferini kaplayan bulutlar arasından görünen yeryüzünün fotoğraflarını yakalamayı başarmıştı. Aşağıda bir örneğini görebilirsiniz:

Hatta yine Cassini, Titan yüzeyindeki bir gölden yansıyan Güneş'in fotoğraflarını da yakalamayı başarmıştı; ancak o fotoğraflar bu kadar net değildi. Aşağıda, Kivu Lacus gölünden yansıyan ışınların bir örneği görülüyor:

Bu yazımızda FOTON-M3 projesinin “Tardigrade Resistance to Space Effects” (TARSE) misyonu yani "Uzay Etkilerine Tardigrad Direnci" misyonu üzerinde durulup ilk deney sonuçlarına dair bilgiler verilmeye çalışılmıştır. FOTON-M3 projesinin diğer misyonları olan TARDIS misyonuna ait yazımıza buradan, RoTaRad misyonuna ait yazımıza ise buradan ulaşabilirsiniz.

Foton, Rus bilim uydu ve yeniden giriş aracı programlarının proje adıdır. Foton projesinin ana odağı ise genel anlamda malzeme bilimi araştırmalarını kapsar, ancak bazı görevlerde biyoloji dahil pek çok farklı disiplini içeren araştırmalar da yapılmıştır. Orijinal Foton serisi, 1985-1999 yılları arasında Plesetsk Cosmodrome'dan 12 lansmanı içeriyordu. Foton-M adı altında ikinci seri ise orijinal Foton üzerinde birçok tasarım geliştirmesini içermekle beraber günümüzde de hala devam ettiriliyor.

Işık hızı (fotonların hızı), kusursuz vakumda saniyede 299.792.458 metredir (m/s). Bu, kabaca saatte 1.079.250.000 kilometreye eşittir. Yani saatte 300 kilometre hız yapabildiğiniz bir arabayla çıkabileceğiniz maksimum hızın 3.597.500 katına... Fotonları bu hızda gidiyor gibi görüyoruz, çünkü fotonların kütlesi yoktur. Buna rağmen kinetik enerjileri vardır; ancak buna az sonra geleceğiz.

Einstein ışık hızı için "Evren'in hız limiti" demişti. İddiasına göre ışıktan hızlı gitmek nedensellik prensibini ihlal etmek demekti. Bu konularla ilgili derin bilgisi olmayan okurlarımız için, "nedensellik" ilkesi basitçe bir neden ile sonucu arasında ilişki olması demektir. "Neden-sonuç ilişkisi" olarak da bilinir. Nedensellik ilişkisinin bozulması ise mantık hatalarına neden olur. Buna bir örnek olarak, henüz tetiği çekmemişken, silahınızdan çıkacak merminin hedefi vurması örneğini verebiliriz. Işık hızını aşmak, bazı temel enerji yasalarını ihlal etmek anlamına gelir. Ancak bu yapılabilecek olursa, zamanda yolculuk bile mümkün olacaktır.

Takvimler, gök cisimlerinin hareketlerinden elde edilen veriler kullanılarak zamanın tanzim edilmesine ve önemli görülen olayların kayıt altında tutulmasına yönelik geliştirilmiş sistemlerdir. Türk toplumları da bu sistemlerden yararlanmış, farklı dönemlerde çeşitli takvim türlerini tercih etmiştir. Kullanılan takvim sistemlerinin değiştirilmesi dinî veya mali sebeplerle gerçekleştirilmiş, astronomi alanında yeni bulgular elde edildikçe takvimler düzenlenmiştir.

Türk toplumunun kullandığı takvim sistemlerine bakılarak çağlar içinde diğer toplumlarla kurulan etkileşimin izini sürmek mümkündür. Örneğin Türkler, 12 hayvanlı takvimle Asya toplumlarını ve Celâli takvimiyle Fars toplumunu etkilemiş, öte yandan hicri takvime geçişte İslamiyet'ten, miladi takvime geçişte ise Avrupa toplumlarından etkilenmiştir. Takvimler çeşitli sebeplerle değiştirilip düzenlense de esas amaçları her zaman gündelik yaşamı ve bürokratik işleri planlamak olmuş, bu sağlanırken içeriklerine kültürel unsurlar da yansımıştır.

Evrimsel biyologlar ve paleontologların hummalı çalışmaları sayesinde, bugün bildiğimiz ve keşfettiğimiz türlerin istisnasız tamamının çeşitli evrimsel süreçlerden geçerek bugüne geldiklerini net olarak biliyoruz. Tekil olarak bazı türlerde elbette soru işaretleri, bilinmeyenler, gizemler bulunuyor. Ancak zaten bunlar da olmasaydı, bilimin ilerlemesi mümkün olmazdı. Fakat bu bilinmezlerin hiçbiri evrimsel biyoloji ile uyumsuz, evrimin gerçekliğine şüphe düşüren, evrim teorisini çürütebilecek nitelik ve nicelikte olan unsurlar değildirler. Zaten artık bu şekilde tekil örneklerle evrim teorisini çürütmek de olanaksızdır. Evrimin ise zaten çürütülemez bir doğa yasası olduğunu, evrim ile evrim teorisinin farklı konular olduğunu şuradaki yazımızda detaylıca ele almıştık; meraklı okurlarımız o yazıya göz atabilirler.

Bu hummalı çalışmalar sayesinde yapılan keşifler, bazı ilginç gerçekleri de ortaya çıkarmıştır. Bazı türlerin, bir vücutsal bütünlük olarak, eş zamanlı bir biçimde, tüm özelliklerinin aynı anda değişimiyle evrimleşmediği, bazı parçalarının farklı zamanlarda evrimleşerek, farklı nitelikler kazandığı anlaşılmıştır. İşte bu şekilde, türlerin farklı vücut parçalarının ya da görevlerinin, farklı hızlarda ve zaman dilimlerinde, her birinin ayrı ayrı, binlerce nesilde evrimleşmesine mozaik evrim veya modüler evrim adı verilir. Bu şekilde evrimleşen türlere ise mozaik türler veya modüler türler denir.

Canlı organizmalarda bazı hücreler, diğer hücreleri zalimce silip süpürür.^[1] Bu "hücresel yamyamlık" yaygın, doğal bir süreçtir: Vücudunuzdaki beyaz kan hücreleri tam şu anda milyonlarca yaşlı kırmızı kan hücresini tüketiyor. ABD Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı'nda yayınlanan yeni araştırma, bu tür "yamyamlık" davranışlarını teşvik etmek için bir grup genin kullanılmasının yeni bir kanser immünoterapisi geliştirebileceğini öne sürüyor.^[2]

Bu fikir, yeni makalenin kıdemli yazarı biyolog Denise J. Montell ve meslektaşlarının, hücrelerin sindirmeye çalıştıkları şeyleri sarmasına yardımcı olan Rac ailesindeki hiperaktif gen formlarının meyve sineği embriyolarında doku ölümüne neden olduğunu fark etmesiyle doğdu. Montell değiştirilen genlerin, hücrelerin "komşularını" tüketmesine neden olduğunu söylüyor. Bu genlerin RAC adında insanlara özgü versiyonları mevcut; Montell ise bunların, Santa Barbara'daki Kaliforniya Üniversitesi'nde çalışan yeni meslektaşı Meghan Morrissey'e kanser CAR-M immünoterapisi konusundaki çalışmalarında yardımcı olup olamayacaklarını merak etti.

Aralık 2020'de Google, şirketin önde gelen Yapay Zeka etiği araştırmacılarından biri olan Timnit Gebru'yu yayınlama aşamasında olduğu bir araştırma makalesini yayından kaldırmaya zorladı ve süreç, Gebru'nun işten çıkmasıyla sonuçlandı.^[1] Gebru'yu işinden eden ve Google'ı bu kadar endişelendiren makale, Google arama motorunun ve diğer metin analiz ürünlerinde kullanılan dil işleme yapay zekasının risklerine dikkat çekiyordu.

Riskler arasında, bu tür bir Yapay Zeka teknolojisi geliştirmenin yol açacağı büyük karbon ayak izi de var. Bazı tahminlere göre bir Yapay Zeka modelini eğitmek, neredeyse 5 arabanın üretimi ve hurdaya çıkana kadar kullanımı sonucu ortaya çıkan miktarda karbon salınımına yol açıyor.^[2]

Mitik Hristiyanlık veya Mesih Efsanesi Teorisi (kısaca Mitisizm), Hristiyanlık ve İslam gibi dinlerin merkezi figürü olan Nasıralı İsa adlı şahsın kısmen veya tamamen uydurma bir şahıs idüğünü, aslında hiç var olmadığını veya var olduysa da günümüzde bilindiği kişiliğiyle hiç alakalı olmadığını öne süren bir görüştür.

Bu yazıdaki amacımız, günümüzde bu teoriye yönelik bir itibarsızlaştırma ve yıldırma politikasının uygulandığını göstermek. “İsa bir mittir” teorisi tarihbilimi açısından güçlü argümanlara dayansa da, bu teoriyi “sözde-bilimin” tarih disiplinindeki muadili gibi lanse etmekteler. İsanın tarihsel gerçeklik payının varlığını düşünen birisi olarak, bu yazıda Mesih efsanesi teorisine yıldırma politikasının uygulandığını öne süreceğiz. Kale almaya değmez, ciddiye alınmayan, akademik veya ciddi temeli olmayan bir konu imiş gibi lanse edildiğini öne süreceğiz ve bunu kanıtlayacağız. Hem İsa’nın gerçekliğini savunan tarihçilerden hem de mitisizmi savunan tarihçilerden alıntılarla göstereceğiz bu durumu.