Biyolojik cinsiyet ile ilgili anatomik farklılıklar pelviste, halk arasındaki adıyla leğen kemiğinde kolayca ayırt edilebilmektedir. Erkek ve dişi Homo sapiens pelvisleri arasındaki yapısal farklılıklar, dişi pelvisi ile karşılaştırıldığında daha belirgin ve iyi işaretlenmiş kas ekleri ile birlikte daha büyük eklem yüzeyleri olan erkek pelvisinin daha kalın iskeleti ile ilgilidir.

Daha belirgin farklılıklar ise, elbette dişi pelvisinin doğuma uygun şekilde evrimleşmesinden kaynaklanmaktadır. Peki gerçekten öyle mi?

Özgür iradeniz var mı? Yani şu anda bu yazıyı okumayı seçen siz misiniz? Yoksa bu yazıyı okumaya başlamanızdan birkaç saniye, dakika, hatta bir sonsuzluk boyu süre boyunca sizin bu yazıyı seçmenize neden olan bir dizi olaylar silsilesi mi yaşandı? Aldığınız kararların tümünün, tamamıyla kendinize ait olduğunu düşünüyor musunuz? Eğer cevabınız evet ise, şu anda bu yazıyı okuyan her 3 kişiden 1'inin beyninde yaşıyor olan mikroskobik bir hayvanın davranışlarınızı, özellikle de cinsel dürtülerinizi kontrol ediyor olabileceğini söyleseydik, bunu nasıl açıklardınız? Hatta bu parazitin size doğrudan doğruya kediniz tarafından bulaştırıldığını söylesek?

Buradaki yazımızda Einstein'ın özgür irade, daha doğrusu özgür iradenin olmayışı ile ilgili sözleri birçoklarınızı şaşırtmış olabilir. Bu yazımızda özgür irade var mı, yok mu tartışmasına cevap vermeyeceğiz; bu konuyu buradaki yazılarımızdan okuyabilirsiniz. Ancak tüm kararlarınızın ve davranışlarınızın tamamiyle sizin tarafınızdan belirlenmediğini rahatlıkla söyleyebiliriz.

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]

En yaygın sıcaklık ölçüm birimlerimiz olan Fahrenheit, Celcius ve Kelvin büyük oranda "keyfi nedenlere" göre seçilmiş aralıklarda değerler alırlar. Hepimiz neredeyse ilkokul seviyesinde Celcius'un suyun donma ve kaynama noktasına göre 0 ve 100 sayılarının değerlerini belirlediğini öğrenmişizdir. Kelvin ise daha "bilimsel" meseleler için geliştirilmiş bir sıcaklık birimidir ve Celcius ile ölçtüğünüz değere 273 ekleyerek bulursunuz (örneğin 120 Celcius derece, 393 Kelvin'dir). Peki bu Fahrenheit da ne ola?

Birçokları için Fahrenheit, "Amerikan/İngiliz çıkıntılarının sıcaklık birimi"nden ibarettir. Dolayısıyla anlamsız ve gereksizdir. Halbuki Fahrenheit ile birazcık haşır neşhir olan biri, aslında son derece kullanışlı bir birim olduğunu fark edecektir.

Körelmiş organlar (vestigial organs, vestigials) ya da Körelmiş yapılar (vestigial structures) temel olarak Evrimsel süreçte değişen çevre koşullarından ötürü eskiden yapmakta oldukları işlerin yapılmamasıyla birlikte bir organın evrim ekonomisi dahilinde giderek körelmesi, işlevsizleşmesi ve nihayetinde yok olmasıdır. Bu tanım biraz üzeri kapalı olsa da, adım adım yazımızda önemli noktalarını açarak sizleri bilgilendireceğiz.

Bildiğiniz gibi evrim, doğa şartlarına bağlı olarak işleyen bir süreçtir. Doğa şartları ise, katrilyonlarca parametrenin etkisi altında sürekli, an be an değişirler, küçük ya da büyük miktarlarda. İşte bu değişimler, canlıların doğada hayatta kalma ve üreme başarılarını birebir etkilerler. Her türün bireyleri, bireysel olarak birbirlerinden farklıdırlar. Buna, genetik farklılıklar sebep olabileceği gibi, çevrenin de etkisi sebep olabilir. Bunun en güzel örneği, farklı ailelerde büyüyen ama genetik olarak tıpatıp aynı olan tek yumurta ikizlerinin arasında fiziksel ve davranışsal pek çok fark olmasıdır. İşte bu tür içi bireysel farklılıklar (ki bunların sayısı da katrilyonlarla ifade edilebilir), sayısız çevresel etmene karşı bir nevi sınav içerisindedirler. Bu sınavda çevre şartlarına en uyumlu olanlar daha kolay hayatta kalır ve daha kolay/çok üreyebilirler. Böylece kendilerini bu şartlara karşı güçlü kılan genleri ve dolayısıyla bu genlerin etkilerini yavrularına aktarabilirler. Bunun sonucunda da, nesiller sonunda, çevre şartları tamamen değişmediği müddetçe, o şartlara daha önceki nesillerden çok daha uyumlu türler evrimleşir.

Şimdiye kadar bilim insanları, öpüşmenin tam olarak neyden kaynaklandığı konusunda yeterli açıklamayı yapmadılar, ancak bu duruma dair birkaç teori geliştiler. Biyolojimizin tutkulu bir dudak buluşmasından nasıl etkilendiğini haritalandırdılar.

Bugün sınav moduna girip ismini duyduğunuz efsanevi yerlerle ilgili bilgilerimizi test edeceğiz. Bunlardan bazıları tarihi, bazıları efsanevi, bazıları da yapma tarihe ait yerlerdir. Sizin göreviniz, adını söylediğim yerin gerçek veya kurgu olduğunu tahmin etmek. Çoğu kişi bu yerlerin çoğunu bilecektir, ancak on ikisini de bilmek az bulunur bir uzmanlık gerektirir. Eski Britanya ile başlayalım:

Kral Arthur’un gömüldüğü ada.

Evrimsel biyoloji söz konusu olduğunda hep "göz önündeki" canlılar üzerinde durulur: insanlar ve en yakın akrabası olan maymunlar bunların başındadır. Sonrasında etrafımızdaki hayvanların evrimini merak ederiz: kediler, köpekler... Tabii sonra işimize yarayan hayvanların: inekler, domuzlar, keçiler, koyunlar, vs. Ancak evrimle ilgili en harika gerçekler, bu tür yapay seçilim sonucunda evrimleşmiş "insanla ilişkili hayvanlar"da değil; daha uzakta, bizim elimizin değmediği hayvanlarda görülür. Bunlardan birisi, sinekkuşlarıdır (en ufak ve en yaygın sinekkuşlarından biri olan "arıkuşu", kimi zaman tüm sinekkuşlarını tanımlamak için kullanılsa da bu pek doğru değildir).

The Guardian gazetesi 7 Nisan 2014'teki bir yazısının başlığını, Darwin'in Türlerin Kökeni isimli kitabının son paragrafına gönderme yapacak şekilde "Sinekkuşları: Harika Güzellikteki Sayısız Canlı Evrimleşmeye Devam Ediyor" olarak atmıştı. Çünkü Dünya'nın en saygın bilim dergilerinden biri olan Current Biology dergisinde yayımlanan bir makale, sinekkuşlarının evrimsel analizini yapmıştı ve sonuç çarpıcıydı: sinekkuşları, günümüzdeki ortalama evrim hızına göre 2 kat daha hızlı evrim geçiriyordu! Özellikle And Dağları etrafındaki sinekkuşları müthiş bir evrimsel süreçten ve türleşmeden geçmekteydi. 

Kuantum dolanıklık (kısaca "dolanıklık" veya "dolaşıklık"), bir grup parçacığın her birinin kuantum durumunun, parçacıklar birbirinden çok uzak mesafeler boyunca ayrılmış olsalar bile, diğerlerinin durumundan bağımsız olarak tanımlanamayacağı şekilde oluşturulduğu, etkileştiği veya uzamsal yakınlığı paylaştığı zaman meydana gelen, fiziksel bir olgudur. Daha kısa tabiriyle kuantum dolanıklık, iki veya daha fazla parçacığın fiziksel özelliklerinin ("kuantum durumlarının") aralarındaki mesafeden bağımsız olarak birbirini etkileyebilmesidir. Kuantum dolanıklık konusu, klasik fizik ile kuantum fiziği arasındaki uyumsuzluğun merkezinde yer alır: Dolanıklık, klasik mekanikte bir karşılığı olmayan ama kuantum mekaniğinde yer alan ana özelliklerden biridir.

Kuantum dolanıklık, aslında sadece atom altı parçacıklara özgü bir özellik değildir; fakat dolanıklığın yeterince uzun süreler ve yeterince uzak mesafeler boyunca korunmaya devam edebilmesi için, dolanık parçacıkların olabildiğince küçük seçilmesi gerekmektedir. Parçacıklar büyük seçilecekse de dolanıklığın bozulmayacağı şartların genellikle laboratuvar ortamında hassas bir şekilde yaratılması ve korunması gerekmektedir. Bugüne kadar bu şartlar altında kuantum dolanıklık, deneysel olarak, hem fotonlar gibi kütlesiz parçacıklar, hem nötrinolar ve elektronlar gibi hafif parçacıklar hem de buckyballs gibi büyük moleküller ve hatta küçük elmaslar ile gösterilmiştir.^{[7][8][9][10][11]} Kuantum dolanıklık; iletişim, hesaplama ve kuantum radarı gibi birçok sahada aktif olarak araştırılmakta ve geliştirilmektedir.

Ortaçağ'ın Avrupa ve Batı için bir duraklama dönemi olduğunu biliyoruz. Skolastik düşüncenin olumsuz etkileri, uluslararası çapta salgın hastalıklar vb. olumsuz olgularla birlikte Avrupa biliminin geriye gittiği sırada Türkiye coğrafyasına çok yakın bir yerde Arap yarımadasında işler Avrupa'nın tam tersi yönünde ilerledi. İslam medeniyetinin altın çağını yaşadığı bu zamanları Türkiye'ye ve dünyaya tanıtan isimlerden biri de Cumhurbaşkanlığı kararıyla adı 2019 yılına verilen Fuat Sezgin'dir. Aynı zamanda Fuat Sezgin'in ismi Uludağ Üniversitesi Fuat Sezgin Merkez Kütüphanesi'nde bugün hala yaşatılıyor.^[1]

24 Ekim 1924 tarihinde Bitlis'te dünyaya gelen Fuat Sezgin'in ataları uzun yıllar Osmanlı İmparatorluğu'nda Şirvan beyleri(imtiyazlı Doğu Anadolu eyaletinin beyleri) olarak görev yapmışlardır.^[2]