Türdiriltimi (İng: "De-extinction") veya "diriltme biyolojisi", soyu tükenmiş türlere genetik olarak benzeyen canlı organizmaların yaratılması yoluyla bu türlerin bir nevi "diriltilmesi" sürecini ifade eder. Daha ayrıntılı olarak türdiriltimi, yapay seçilim yoluyla geri ıslah (İng: "back-breeding"), klonlama ve genom düzenlemesi gibi yöntemler kullanılarak bir organizmanın nesli tükenmiş türe doğru değiştirilmesini ifade eder. Bu yazıda türdiriltiminin nasıl gerçekleştirildiğinden ziyade bu konuya yönelik etik tartışmalar ele alınmıştır.

Türdiriltiminin tarihçesi fazla eskiye uzanmamaktadır. Öyle ki tarihçesi 1920'li yıllarda Nazi Almanya'sında gerçekleştirilen çalışmalara dayanır.^[1] Dolayısıyla bu kavramın etik yönleri de yeni yeni tartışılmaktadır. Fakat yine de bilim insanları ve filozoflar, türdiriltiminin mümkün olup olmadığı konusunda yoğun tartışmalar yürütmüşlerdir ve yürütmeye devam etmektedirler. Bu tartışmaların temel odak noktası, bir türün canlandırılmasının veya yeniden yaratılmasının sadece zor veya olasılıksız olup olmadığı değil; daha çok bunun fiziksel veya kavramsal olarak imkânsız olup olmadığıdır.

Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan bir çevirim içi eğitim girişimidir.

Evrim Ağacı olarak bu akademiyi başlatmaktaki hedefimiz, klasik eğitim sistemine alternatif ve tamamlayıcı olmanın yanı sıra; her yaş, eğitim düzeyi ve ilgi alanından insanın kendisini özgürce ve tamamen ücretsiz bir şekilde eğitebileceği, geliştirebileceği ve ufkunu genişletebileceği bir araç sunabilmektir.

Biyolojik cinsiyet ile ilgili anatomik farklılıklar pelviste, halk arasındaki adıyla leğen kemiğinde kolayca ayırt edilebilmektedir. Erkek ve dişi Homo sapiens pelvisleri arasındaki yapısal farklılıklar, dişi pelvisi ile karşılaştırıldığında daha belirgin ve iyi işaretlenmiş kas ekleri ile birlikte daha büyük eklem yüzeyleri olan erkek pelvisinin daha kalın iskeleti ile ilgilidir.

Daha belirgin farklılıklar ise, elbette dişi pelvisinin doğuma uygun şekilde evrimleşmesinden kaynaklanmaktadır. Peki gerçekten öyle mi?

Hayvanlar iklim değişikliğine adapte olabilmek için morfolojik, fizyolojik, davranışsal ve fenolojik* özellikler geliştiriyor. Nature Communications'da yayınlanan ve 71 tür üzerinde yapılan araştırma, küresel ısınmanın morfolojik özelliklerden çok fenolojik özellikleri geliştirdiğini gösterdi. Çalışmanın odağı, fenolojik özelliklerin incelenmesinin kolaylığı bakımından kuşlardı. (*Fenoloji: Doğal olayların tekrar etme zamanlarını inceleyen bilim dalı.)

Fenolojik özellikler, üreme, göç gibi olayların zamanlamasını ifade eder. Sıcaklığın artması, Kuzey Yarım Küredeki türlerde fenolojik olayların zamanlamasını erkene çekiyordu. PRC (İklime Fenolojik Tepki) veri tabanları, Kuzey Yarım Küredeki kuşlar üzerinde oluşturulduğundan, bunun her zaman böyle olduğu, örneğin üreme döneminin iklim değişikliğine tepki olarak normal vaktinden önce gerçekleştiği tahmin edildi. İklime tepki odaklı fenolojik değişiklikler doğrusal seçilim ile aynı yönde ilerliyorsa, özellik bireyin adapte olmasını sağlar. Örneğin, sıcaklık artışı üreme zamanını erkene çektiğinde bireysel başarı artar. Ancak özellik seçilimin tersi yönde değişirse (erken üreme yararlı olmasına rağmen geç üreme olursa) uyumsuz olarak tanımlanır. (Buna Kolombiya yer sincaplarının kış uykusunu geç gerçekleştirmeleri örnek olarak verilebilir. Bu durum bireysel başarılarını (fitness) azaltır.) Ancak yine de gecikmelerin diğer enlemlerde uyumsuz sonuçlara yol açıp açmayacağı henüz bilinmiyor.

Şistozomiyaz veya diğer ismiyle Bilharyaz; şistozoma veya kan paraziti adı verilen parazitik yassı solucanların neden olduğu, sudan bulaşan, akut veya kronik olarak görülebilen bir hastalıktır. İnsanlardaki şistozoma enfeksiyonlarının büyük bir kısmına Schistosoma mansoni, S. haematobium ve S. japonicum türleri sebep olur. Bu parazitler yaşam döngülerinin büyük bir kısmını tatlı su salyangozlarında geçirirler, bu yüzden şistozomiyaz "salyangoz ateşi" olarak da bilinir.

Salyangozlardan sulara geçen parazitler, larva olarak suya bulaşır ve suyu kirletir. Kontamine su ile temas eden kişilere cilt yolu ile bulaşır ve vücutta erişkin formuna geldikten sonra kan damarlarına ilerleyerek yumurtalarını kana bırakırlar. Kan dolaşımıyla çeşitli dokulara taşınan bu yumurtalar, dışkı ve idrarla atılarak tekrar sulara karışır.

Uyku, hayat standardımızı doğrudan etkileyen bir faktördür. Nasıl ki yetişkinler ihtiyaç duyulan günlük uyku ihtiyacını karşılayamadığında yeni güne yorgun ve mutsuz başlıyorsa, bebekler için de aynı durum söz konusudur. Bebeklerin gelişimi için uyku düzeni çok önemli bir unsurdur. Çoğu yeni doğan, günde yaklaşık 14-17 saat uykuya ihtiyaç duyar. Bebekler, doğduklarından itibaren ilk 3 ay boyunca biyolojik saatleri oluşmadığından gece ve gündüzü ayırt edemezler ve de beslenmek için sık sık uyanma ihtiyacı duyarlar.

Genellikle, emzirilen bebekler, biberon yardımı ile mamayla beslenen bebeklere göre daha sık uyanırlar. Buna rağmen, eğer bebeğinizi emziriyorsanız, emzirmeye devam etmeniz çok önemlidir; çünkü anne sütü, bebeğin beslenmesi için altın standarttır. Emzirme rutinleri, bebek ve uyku arasındaki bağı bir rutin haline dönüştürmenize yardımcı olacaktır.

2012 senesinin başlarında, matematikçi Ian Stewart "Bilinmeyenin İzinde: Dünya'yı Değiştiren 17 Denklem" başlıklı kitabını yayımladı ve insanlığın tarihinde keşfedilen 17 matematiksel denklemi, bilimsel yoğunluğundan kurtararak, herkes tarafından anlaşılabilir bir hale soktu. Prof. Dr. Ian Stewart'a bu kitabını neden yazmaya karar verdiği sorulduğunda şöyle yanıt veriyor:

Bu yazımızda sizlere bu denklemlerle ilgili kısaca bilgileri vereceğimiz bir özet sunacağız. Böylece Prof. Stewart'ın kitabında yapmaya çalıştığının kısa bir örneğini göstermeye çalışacağız. Ayrıca modern kullanımlarına birer ikişer örnek vererek ne gibi alanlarda kullanıldığını anlatmayı hedefleyeceğiz. Bu denklemlerin tek kullanım alanlarının bu örnekler olmadığının altını çizmek isteriz.

Günümüzde halen evrimin bilim insanları tarafından "şüpheyle yaklaşılan" ve "kabul edilmemiş", sadece bir "teori" olan, dolayısıyla "ispatlanamamış" bir "düşünce" olduğuna dair söylentiler halk arasında dolaşıyor, dolaştırılıyor. Bu işteki ilk tuhaf taraf, biyoloji ve ilgili dallarda çalışmalar yapan tüm bilim insanlarının %95'inden fazlası (kimi kaynağa göre %99 civarı) evrimi kabul etmektedir (buradan, buradan, buradan, buradan, buradan, buradan, buradan, buradan, buradan ve benzerlerinden bilgi alabilirsiniz). Diğer gülünç taraf, bir doğa yasasını, bir bilim insanının bilimsel bir temelde reddedebileceğini iddia etmekten kaynaklanıyor. Tabii şu anda bilimin içinde olmayan toplumlarda evrimin neden yasa olduğu bilinmediği, Evrim Teorisi'nin ne olduğunun anlaşılmadığı ve "evrim" ile "Evrim Teorisi"nin birbirinden farklı şeyler olduğu algılanamadığı için, bu tür sanrılar da kısmen anlayışla karşılanabilmektedir. Ancak sözü edilen bu konularda bir miktar bilgi edinen kişiler, evrimin bilimsel düzlemde reddedilebilir bir kavram olmadığını kolayca göreceklerdir. Yani birilerinin evrimi reddetmesi, kütleçekimini reddetmesi kadar absürttür. İkisi de benzer şekillerde gözlenmiş, test edilmiş, algılanmıştır. İki konuyla ilgili de teoriler bulunmaktadır; ancak bir doğa yasası ile, o yasaya yönelik bilimsel teori birbirine karıştırılmamalıdır. Evrimin doğada gerçekleştiği tartışılabilir bir konu değildir. Tıpkı bıraktığımız topların yere düşüp düşmediği gibi... Ancak bu yasaların neden ve nasıl işlediği elbette tartışılabilir; zaten gözlem ile bilim arasındaki fark da buradadır diyebiliriz. Herkes gözlem yapar; ancak sadece "neden" ve "nasıl" diye sorabilenler bilim üretebilirler. Teoriler de, bu sorulara aranan cevaplardan doğarlar. Tüm bunları öğrenmek için, 3 yazıdan oluşan Bilimsel Yöntem yazı dizimiz okunabilir.

Bu makalemizde ise halk arasında evrimle ilgili yanlış anlaşılmalardan ziyade, bilim düşmanlarının kendilerini haklı çıkarmak için bilimsel cemiyeti de sahtekar bir şekilde yanlarına çekme çabalarına değinmek istiyoruz. Halk üzerinde, sanki evrim bilim camiasında kabul edilmiyormuş, büyük bir ret varmış, bilim insanları evrimi umursamıyormuş gibi bir algı yaratılmaya çalışılmaktadır. Bu elbette saçmalıktır. Ancak kimi zaman, bu tür iddiaların saçmalıklarını görmek için, çarpıcı verilerden söz etmek faydalı olmaktadır. Biz de burada, tüm Dünya'daki bilim insanlarını çatısı altında toplayan bir bildiriyi ve bu bildiriye imza atan kurumları inceleyeceğiz.

Kanser (malign neoplazi), çok hücreli canlıların büyük bir bölümünde karşılaşabileceğimiz belki de en gizemli hastalıklardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Gün geçtikçe teknolojinin ilerlemesi ile birlikte artan araştırmalar kanseri daha iyi bir şekilde anlamamıza ve çok çeşitli tedavi yöntemleri geliştirmemize olanak sağlamaktadır. Elbette herkesin kanser denilince az çok akıllarına bir şeyler gelmektedir fakat tam anlamı ile kanser nedir?

Kanser "kusursuz" olarak atfedilen hücresel işleyişinin kendi doğası gereği sekteye uğramasından meydana gelen birtakım hatalar sonucunda hücrenin davranışlarının normalin dışına çıkmasına verilen isimdir. Yani daha kısa bir deyim ile “kontrolsüz hücre çoğalması”. Genellikle bu tür bir olayın yıkıcı etkilerini engellemek adına canlılar evrimsel süreç içerisinde bazı adaptasyonlar kazanmışlardır. Bu adaptasyonlardan en bilindiği hücre içerisinde çeşitli nedenler ile biriken bozulmanın hücre işleyişini bozabilecek seviyeye geldiğinde aktifleşen kendi kendini yok etme mekanizması yani apoptoztur. Fakat eğer ki bu intihar girişimi başarısız olursa hücre bütünlüğü bir anlamda bozulur ve kanserli hücre olarak adlandırdığımız mevcut hücre boyutlarını aşabilen ve normal bir hücreye göre çok daha fazla besin tüketme eğiliminde olan yepyeni hücreler meydana gelebilir.