Evrimsel biyolojide çok sık sorulan bir soru vardır: Doğal seçilim en uyumlu olanın hayatta kalmasıysa, o halde neden doğadaki her şey rekabetten ibaret değildir? İşbirliği ve rekabet nasıl evrimleşir? İşte oyun teorisi çerçevesinde işbirliği ile rekabet, evrimsel uyum temelinde karşı karşıya gelirler. Bu makalemizde işleyeceğimiz konu da, fedakarlık ve işbirliği gibi "özgeci" davranışların, dişe diş yaşanan hayatta kalma mücadelesi dahilinde nasıl evrimleştiğidir.

Evrimsel ekologlar organizmalar arasındaki, kaynakları elde etmek için girdikleri etkileşimler sırasında açığa çıkan, karmaşık davranışsal ilişkileri anlamayı amaçlamaktadırlar. Bu etkileşimler genel olarak, düşmanca olmaktan tutun da işbirlikçi olmaya doğru bir çeşitlilik göstermekle beraber aynı zamanda, kötüye kullanmacılık (sömürücülük) ve özgecilik örnekleri de görülmektedir. Etkileşimler maliyetlidir: Çatışma ve işbirliğini kaynak elde etmenin aracı olarak gören her bir organizma için enerji bir yatırımdır. Enerji harcanmasına rağmen kaynak elde edilememişse, etkileşimden kaçınmanın ayrıca bir maliyeti olabilir. Organizmalar için kaynaklar fayda, enerji tüketimi ise bir maliyettir. Etkileşim sonrası elde edilen fayda ile nispi maliyetlerin karşılaştırılması ise organizma tarafından elde edilen net kazanç veya kaybı ifade eder, bu “değer getiri” olarak adlandırılır. Etkileşimin doğası gereği işbirliği ve rekabet gibi farklı etkileşim stratejileri farklı getirilere sahiptir. Evrimsel ekologlar bu stratejileri fenotipler olarak değerlendirirler. En başarılı organizmalar getirilerini ençoklaştırır (maksimize eder) ve onları yeniden üretme becerilerini geliştirir. Kısacası en iyi etkileşim stratejisini benimseyen organizma en yüksek uyum becerisine sahiptir. Etkileşim stratejisi uyum ile doğrudan bağlantılı olduğu sürece optimum strateji her zaman doğal seçilimin ayrıcalığı altında olacaktır. 

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]

Bazı olaylar gerçekleştikten sonra kelebek etkisi misali derinden düzende kırılmalar yaratır. Nitekim bu etkinin başlangıcı da ya bozulmuş düzene sitemden ya da geçilecek olan yeni ve daha gelişmiş düzene insanlığın üstbilinç halinde teşvik olmasıyla doğar. Peki neden Fransız İhtilali bu kadar önemli? ve neden insanlık bu devrime elmas gözüyle bakıyor? Bunun temelde birçok nedeni yatmaktadır, ancak bu etken sebeplere değinmeden önce sizlere kısaca bilgi vermek isterim. Fransız Devrimi 1789'da başlamış (ancak incelediğimiz zaman olaylar daha önceleri patlak vermiştir.) Ve Napolyon'un yükselmesiyle sona ermiş oldukça etkili tarihsel bir süreçtir. Bu süreçte Fransız Halkı yıllardır süregelen monarşi ve feodal düzene sitem ederek başkaldırmıştır. Bu başkaldırılar sonucu büyük miktarda kan dökülmüş olsa da, Fransız Halk iradesinin gücünü fark ederek modern demokrasinin temelini atmıştır.

yeniçağın sonlarına doğru Avrupa'nın en büyük ve en güçlü devletlerinden biri olan Fransa mutlak monarşiyle yönetilmekteydi. Siyasi, sosyal, ekonomi ve hukuk alanındaki bütün güçleri elinde bulunduran kral,yönetimi de kendi üzerine devralmıştı. Devletin genel anlamda bir bütçesi yoktu, ve gelirini iltizam usulüyle toplanan adaletsiz vergiler oluşturuyordu. Bu durum halktan bazı baskı ve şikayetlerin gelmesine sebep oluyordu. Adalet sistemi ise Paris'te Yüksek Mahkeme ve çeşitli illerde on iki mahkemeden oluşuyordu. Aynı zamanda kilise de yönetimin üzerinde büyük etkiye sahipti.

Kan basıncı, kanı dolaşım sisteminde hareket ettiren kuvvettir ve yaşam için hayati önem taşır. Kanımızı dolaşım sistemi etrafında akmaya zorlayan basınç olmadan, atardamarlarımız aracılığıyla dokulara ve organlara oksijen veya besin iletilemez. Bağışıklık ve insülin gibi hormonlar için beyaz kan hücresi ve antikor sağladığı için de ayrıca hayati önem taşır.

Hipertansiyon, atardamarlardaki kan basıncının tehlikeli bir şekilde yükseldiği, uzun süreli tıbbi bir durumdur ve genellikle semptomlara neden olmaz. Bununla birlikte, uzun süreli hipertansiyon, felç, koroner arter hastalığı, kalp yetmezliği, atriyal fibrilasyon, periferik arter hastalığı, görme kaybı, kronik böbrek hastalığı ve bunama için önemli bir risk faktörüdür.

sevgili arkadaşlar,

nostalji duygumuzu pekiştirerek başlayayım. çocukken, bir cumartesi günü perdelerimizin arasından bir güneş ışığı sızar, sıcacık, pasparlak olurdu ve kuş seslerini beraberinde getirirdi. huzurla esner, sağa sola döner ve pişen yumurta kokusunu alırdık. içeri sızan güneşin sıcaklığını tenimizde hissederken perdeleri açardık. birden gözlerimiz kamaşırdı. sıcacık, huzurlu ve güvenli...

Bell Teoremi (veya "Bell'in Eşitsizlik Teoremi" veya "Bell Eşitsizliği Teoremi") olarak bilinen matematiksel teorem, kuantum mekaniğinin doğası gereği olasılıkçı (probabilistik) olduğunu doğrulayan matematiksel bir teoremdir ve aynı zamanda bu teoremden yola çıkarak geliştirilmiş fiziksel deneylerin sonuçlarına işaret etmekte de kullanılır. Bell Teoremi ve bu teorem sayesinde geliştirilmiş olan fiziksel deneyler, Evren'in kuantum ölçekte olasılıkçı olduğunu göstermiş, Evren'in bu olasılıkçı doğasına işaret eden gözlemleri deterministik yöntemlerle açıklamaya çalışan "yerel gizli değişken" teorilerinin verilerle uyumsuz olduğunu ortaya koymuştur. Bu başarıya giden yoldaki en önemli deneyleri yapan Alain Aspect, John Clauser ve Anton Zeilinger üçlüsü, 2022 Nobel Fizik Ödülü ile taçlandırılmıştır.

Bu bağlamda "yerel" sıfatı, klasik fiziğin ve görelilik teorilerinin önemli bir parçası olan yerellik prensibini kastetmektedir. Bu prensibe göre parçacıklar, sadece yakın civarlarındaki konumda olan bitenden etkilenebilirler ve sadece yakın civarlarındaki nesneleri etkileyebilirler; uzak mesafelerde etkiye sahip olamazlar. Yerellik prensibi, aynı zamanda fiziksel alanlar yoluyla aktarılan bilginin ışık hızından daha hızlı gidemeyeceğini de söyler.

Ölüm, kendimizi bildik bileli anlamlandırmaya çalıştığımız ürkütücü bir olgudur.

Bir düşünün: Evren'in var olduğu o ilk andan, yani Büyük Patlama'dan beri geçen 13.82 milyar yıl boyunca, neredeyse 1 saniye bile var olmadık. Büyük Patlama'dan, doğduğumuz âna kadar geçen zamana dair en ufak bir anımız, bilincimiz, algımız yok; halbuki en azından son 4 milyar yıl içinde, biz doğmadan önce milyarlarca insan, hayvan ve diğer canlı türü yaşadı. Onların bilinci vardı, o dönemlerin en azından bir kısmına dair algıları vardı. Yani Evren, biz yokken de vardı!

Biyolojik cinsiyet ile ilgili anatomik farklılıklar pelviste, halk arasındaki adıyla leğen kemiğinde kolayca ayırt edilebilmektedir. Erkek ve dişi Homo sapiens pelvisleri arasındaki yapısal farklılıklar, dişi pelvisi ile karşılaştırıldığında daha belirgin ve iyi işaretlenmiş kas ekleri ile birlikte daha büyük eklem yüzeyleri olan erkek pelvisinin daha kalın iskeleti ile ilgilidir.

Daha belirgin farklılıklar ise, elbette dişi pelvisinin doğuma uygun şekilde evrimleşmesinden kaynaklanmaktadır. Peki gerçekten öyle mi?

Kamuflaj, en genel anlamıyla çeşitli materyaller, renkler, yapılar, uzuvlar, organlar kullanarak bir hayvanın kendisini görünmez veya daha zor görünür (kriptik) kılması veya bir başka cisme benzeyerek saklanmasıdır. Bu hayvan türü bir leopar, bir kurbağa, bir mantis olabileceği gibi, bir insan veya bir aslan da olabilir. Yazımızda farklı türlerde evrimleşmiş kamuflaj örneklerine bol bol yer vereceğiz.

İnternette gördüğümüz kamuflaj örnekleriyle ilgili en büyük problem, sanki türün bütün bireyleri kusursuz veya kusursuza yakın bir kamuflaj yeteneğine sahipmiş gibi bir algı yaratıyor olmasıdır. Halbuki tür içi çeşitlilik ve çevre şartlarının o andaki durumu, bir türün spesifik bir bireyinin kamuflaj yeteneğini doğrudan etkilemektedir. Fakat bunlar arasından en sıra dışı olanlar internette daha çok paylaşıldığı için, sanki türlerin her bir bireyi her an muazzam bir kamuflaja erişebilir gibi bir algı oluşmaktadır. Bu, pareidolia konusunda gördüğümüz algıda seçicilik probleminin bir benzeridir. Bu nedenle bu gerçeğin farkına varmak ve doğadaki tüm kamuflaj örneklerinin, burada sergileyeceklerimiz kadar uç düzeyde olmayabileceğini anlamak önemlidir.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), "obezite" ve "fazla kiloluluk" terimlerini sağlık için risk teşkil edecek miktarda vücutta anormal ve fazla yağ birikmesi olarak tanımlamaktadır. Vücut ağırlığı durumunu belirlemede kullanılan ve kabul edilen başlıca yöntem ise beden-kütle indeksi (BKİ). Beden-kütle indeksi kilogram cinsinden vücut ağırlığının, metre cinsinden boy uzunluğunun karesine bölünmesiyle bulunur. Her ne kadar sınıfları olsa da BKİ'si 30 ve üzerinde olan insanlar genellikle obez, 25 ve üzerinde olan insanlar ise genellikle fazla kilolu olarak tanımlanmaktadır.

İnsanlık, tarihi boyunca birçok hastalıkla ve salgınla mücadele etse de, artan obezite vakaları insanlığın karşılaştığı en büyük sorunlardan biridir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ile birlikte çalışan Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar (NCD, Non-communicable diseases) ağı, 2016'da yayınladığı Risk Faktörleri Birliği (NCD-RisC) adlı yayınında, gelişen fast-food sektörüne ve değişen beslenme alışkanlıklarına dikkat çekerek şu cümleye yer vermiştir: