Yaşayan en büyük organizma mı? Geniş coğrafi yayılım mı? Göz alıcı güzellik mi? Küllerinden doğan bir tür mü? Bu ne böyle?

Kuzey Amerika kıtasına özgü bir titrek kavak türü olan Populus tremuloides, dünyanın en çok bilinen, en güzel ve en çok sevilen ağaç türlerinden biridir. Bu muhteşem türün değerini yeterince anlayabilmek için bu yazıda bazı önemli biyolojik özelliklerine değineceğiz.

Vücudumuzun ana silahlarından biri T lenfosit adını verdiğimiz bağışıklık sistemi hücreleridir, bu hücreler tümörlere ve potansiyel kanser hücrelerine saldırır, hücreyi enzimleri ile deler ve apoptoza (programlı hücre ölümüne) yönlendirirler. Peki, biz bu silahları güçlendirip kanser tedavisinde kullanabilir miyiz? 

Kanserin 4 temel tedavi prensibi vardır: Cerrahi, kemoterapi, radyasyon tedavisi ve hedefe yönelik ilaçlar. Bilim dünyası bu sayıyı beşe çıkarmaya hazırlanıyor ve karşımıza "immünoterapi’’ seçeneğiyle çıkıyor. İmmünoterapi, vücudumuzun hâlihazırda sahip olduğu bağışıklık sisteminin desteklenmesi veya güçlendirilmesi temeline dayalı yeni bir tedavi. Asıl soru şu: Neden kanser olduğumuzda bağışıklık sistemimizin desteklenmesi gerekir?

Su hafızası, suyun daha önceden içinde çözünmüş olan maddelerin hafızasını sınırsız veya sınırsıza yakın bir süre boyunca muhafaza edebileceğini iddia eden sözde bir yetenektir. Bu iddia, kimya ve fiziğin temel ilkelerine aykırıdır ve bilimsel olarak geçerli değildir. 

Suyun hafızası olduğuna inanan kişilerin iddiasına göre su, keyfi sayıda seri seyreltmeden sonra bile, bünyesinde daha önceden çözdüğü maddelerin bilgisini korumaya devam etmektedir. Su hafızasının, orijinal maddenin tek bir molekülü kalmayacak düzeyde bir seyreltmenin yapıldığı durumlarda bile "homeopatik ilaçların " hastalıkların tedavisinde kullanılmasını sağlayan bir mekanizma olduğu iddia edilmiştir. Suyun herhangi bir hafızası olduğunu gösteren hiçbir bilimsel kanıt bulunmamaktadır.

Canlı organizmalarda bazı hücreler, diğer hücreleri zalimce silip süpürür.^[1] Bu "hücresel yamyamlık" yaygın, doğal bir süreçtir: Vücudunuzdaki beyaz kan hücreleri tam şu anda milyonlarca yaşlı kırmızı kan hücresini tüketiyor. ABD Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı'nda yayınlanan yeni araştırma, bu tür "yamyamlık" davranışlarını teşvik etmek için bir grup genin kullanılmasının yeni bir kanser immünoterapisi geliştirebileceğini öne sürüyor.^[2]

Bu fikir, yeni makalenin kıdemli yazarı biyolog Denise J. Montell ve meslektaşlarının, hücrelerin sindirmeye çalıştıkları şeyleri sarmasına yardımcı olan Rac ailesindeki hiperaktif gen formlarının meyve sineği embriyolarında doku ölümüne neden olduğunu fark etmesiyle doğdu. Montell değiştirilen genlerin, hücrelerin "komşularını" tüketmesine neden olduğunu söylüyor. Bu genlerin RAC adında insanlara özgü versiyonları mevcut; Montell ise bunların, Santa Barbara'daki Kaliforniya Üniversitesi'nde çalışan yeni meslektaşı Meghan Morrissey'e kanser CAR-M immünoterapisi konusundaki çalışmalarında yardımcı olup olamayacaklarını merak etti.

Eylül 2020'de yayınlanan yeni bir Nature Astronomy makalesi, Venüs atmosferinde yaşam izi ("biyoimza") olabilecek bir keşfi duyurdu.^[1] Henüz bu keşfin gerçekten yaşama ait olup olmadığı bilinmiyor; bunu aşağıdaki videomuzda detaylıca izah etmiştik. Ancak yine de keşif, uzun zamandır uzayda yaşam arayışına yönelik en sağlam ve heyecan verici bulgulardan biri olduğu için bilim camiasında ve bilimseverler arasında heyecanla karşılandı. Gelecekte yapılacak yeni araştırmalar, keşfin isabetliliğini doğrulayacak veya yanlışlayacak.

Ancak potansiyel olarak insanlık tarihinin en büyük keşfi olabilecek bu bulgu, bu keşiften neredeyse yarım asır önce, insanlık tarihinin gördüğü en önemli astronomlardan ve bilim anlatıcılarından birisi olan Carl Sagan tarafından öngörülmüştü. Buradaki yazımızda da detaylıca izah ettiğimiz gibi, Carl Sagan sadece müthiş bir bilim anlatıcısı değil; aynı zamanda insanlığa önemli katkılar sunmuş, büyük bir astronomdu. Bu çalışmalarının başında, bize en yakın olan iki gezegen üzerindeki, yani Mars ve Venüs üzerindeki çalışmaları geliyordu.

Dunning-Kruger etkisi, bir kişinin belirli bir alandaki bilgi ve beceri eksikliğinin, kendi yeterliliğini abartmasına neden olması durumunda ortaya çıkar. Buna karşılık, bu etki aynı zamanda belirli bir alanda başarılı olanların, görevin herkes için basit olduğunu düşünmelerine ve kendi yeteneklerini küçümsemelerine neden olur. Bu olgunun ilk tanımını takip eden yıllarda Dunning-Kruger etkisi ve geçerliliği konusunda tartışmalar yaşandı. Bir zamanlar yeteneklerimizi nasıl değerlendirdiğimize dair sağlam temellere dayanan bir açıklama olarak kabul edilirken, o zamandan beri bu etki bazı veri bilimcileri ve matematikçiler tarafından sorgulanıyor.

Örneğin; Arkadaşınızla yeni bir şey denemeye karar verdiğinizi hayal edin: ikiniz de ayrı ayrı İspanyolca öğrenmeye başlıyorsunuz. Birkaç gün içinde 10-15 cümle söyleyebilirsiniz. Biraz hayal kırıklığına uğradın ve şimdiye kadar daha fazlasını söyleyebilmen gerektiğine inanıyorsun. Dil size doğal olarak gelir ve onu iyi bir şekilde kavramak, bunun herkes için basit olduğunu düşünmenize neden olur.

Cımbızlama safsatası (İng: "cherry picking", Tür: "kiraz toplama"), birisi yalnızca kendi duruşunu destekleyen kanıtlara odaklandığında ve kendi duruşuna ters kanıtları görmezden geldiğinde yaşanan bir safsatadır. Bu bağlamda cımbızlama safsatasına başvuran bir kişi, belli bir konuda yayınlanmış tüm araştırmaların sadece küçük bir kısmından bahsetme yoluyla savunduğu görüşe ilişkin bilimsel görüş birliği varmış izlenimini yaratmaya çalışır.

Cımbızlama safsatası, insanların sunduğu aldatıcı retoriklerden içsel akıl yürütme süreçlerini nasıl yürüttüklerine kadar birçok unsuru etkileyen, birçok alanda sıklıkla karşımıza çıkan bir safsatadır ve bu nedenle iyi anlaşılmalıdır. Bu makalede cımbızlama safsatası hakkında daha fazla bilgi edinecek, insanların bu safsatayı nasıl kullandığına dair örnekler ve başkaları tarafından kullanıldığında nasıl karşılık verebileceğinizi görecek, bu safsatanın tuzağına düşmekten kaçınmak için neler yapabileceğinizi öğreneceksiniz.

Çoklu evrenler, uzun süredir kozmologların kafasını kurcalayan ve uzun soluklu tartışmalara sahne olabilen bir astrofizik konusudur. Çoklu Evrenler Teorisi'ne göre, evrenimiz sonsuz (ya da sonlu ama çok) sayıda evrenden sadece bir tanesidir. Çoklu evrenlerle ilgili olarak birçok farklı model bulunmaktadır ve bunların her biri şu anda halen teorik seviyede, birer hipotez konumundadırlar. Ancak çoklu evrenlerin varlığı, evrenimize dair birçok soru işaretini giderebilecek güce sahiptir ve bu nedenle felsefeden fiziğe, dinden psikolojiye, bilimkurgudan astronomiye kadar birçok alanı etkilemektedir.

Şu anda çoklu evrenlerin mümkün olduğunu düşünen fizikçiler arasında Stephen Hawking, Stephen Weinberg, Brian Greene, Alan Guth, Andrei Linde, Neil deGrasse Tyson, Michio Kaku, Max Tegmark, David Deutch, Leonard Susskind, Raj Patrhia, Sean Carroll, Alex Vilenkin ve Laura Mersini-Houghton gibi Dünyaca ünlü isimler bulunmaktadır. Ancak bunlara karşı Jim Baggott, David Gross, Paul Steinhard, George Ellis ve Paul Davies gibi isimler, çoklu evrenlerin mümkün olamayacağını veya şu anda bunu düşünmemiz için yeterli sebep bulunmadığını ileri sürmektedirler.