Yapay nöral ağlar, finanstan insan kaynaklarına ve sağlık hizmetlerine kadar oldukça geniş bir uygulama skalasında kullanılan geniş dil modelleri de dahil olmak üzere, yapay zekâ alanındaki atılımlara güç veriyor. Ancak bu ağlar aynı zamanda, mühendislerin ve bilim insanlarının iç işleyişini anlamakta zorlandıkları birer kara kutu olmaya da devam ediyor. Fakat işler değişiyor, Kaliforniya San Diego Üniversitesi'nden veri ve bilgisayar bilimcileri önderliğinde bir ekip, yapay nöral ağların aslında nasıl öğrendiğini adeta gözler önüne serdi.

Araştırmacılar, istatiksel analizde kullanılan bir formülün, ChatGPT'nin öncüsü olan GPT-2 gibi yapay nöral ağların verilerdeki ilişkili kalıpları nasıl öğrendiği hakkında basitleştirilmiş bir matematiksel açıklama sağladığını keşfettiler. Bu formül aynı zamanda yapay nöral ağların tahminde bulunmak için söz konusu ilişkili kalıpları nasıl kullandığını da açıklıyor. UC San Diego Bilgisayar Bilimleri ve Mühendisliği bölümünde doktora öğrencisi olan ve çalışmanın eş-başyazarı olan Daniel Beaglehole, durumu şöyle açıklıyor:

Muhtemelen zaten bildiğiniz gibi boşanmalar giderek yaygınlaşıyor. Wang ve Schofer, 2018’de yaptıkları çalışmada, 1970’li yıllardan bu yana dünyada boşanma oranının iki katından fazla arttığı sonucuna ulaştılar. Araştırmacılara göre Kuzey Avrupa ve Batı Avrupa boşanma oranlarının en yüksek olduğu yerler. Bunun dışında Kanada’da, Avustralya’da ve Yeni Zelanda’da da dünya ortalamasının çok üzerinde oranlar mevcut. Uzak Doğu ve Orta Doğu ülkelerinde ise oranlar giderek artmasına rağmen, dünyanın geri kalanına göre hâlâ oldukça düşük.

Aynı araştırmada, bir ülkedeki boşanma oranını en fazla etkileyen faktörün ekonomik gelişmişlik düzeyi olduğu sonucuna ulaşıldı. Buna göre kişi başına düşen milli gelir arttıkça boşanma oranı da artıyor. Boşanma ile en ilgili görünen toplumsal bazdaki diğer değişkenler ise eğitim seviyesinin yüksek olması, kadının çalışma hayatında olması, dindarlığın daha düşük olması ve sosyal aktivizm.

Kimyasallar, çok farklı analitik yöntemle, hem niceliksel hem de niteliksel olarak analiz edilebilirler; ancak bu analizlerin büyük bir kısmı, spektroskopi adı verilen bir sahanın altında incelenir. Spektroskopi, elektromanyetik radyasyon ve madde arasındaki etkileşimi; elektronların uyarılmasına, moleküler titreşimler veya nükleer spin yönelimlerindeki değişimlere neden olan etkileşimler kapsamında inceler. Bir diğer ifadeyle spektroskopi, ışık veya radyasyonun maddeler tarafından emilmesi ve yayılması şeklindeki ışık-madde etkileşimlerinin ölçülmesi ve incelenerek yorumlanmasıdır.

Daha yakın zamanlarda, spektroskopinin tanımı elektronlar, protonlar ve iyonlar gibi parçacıklar arasındaki etkileşimlerin yanı sıra taneciklerin çarpışma enerjilerinin bir işlevi olarak diğer parçacıklarla etkileşimlerini de içerecek şekilde genişletildi. Spektroskopik analiz; kuantum mekaniği, özel ve genel görelilik teorileri ve kuantum elektrodinamiği dahil olmak üzere fizikteki en temel teorilerin geliştirilmesinde çok önemli bir araç olmuştur. Yüksek enerjili çarpışmalara uygulanan spektroskopi, yalnızca elektromanyetik kuvvetin değil, aynı zamanda güçlü ve zayıf nükleer kuvvetlerin de bilimsel anlayışının geliştirilmesinde anahtar görevi görmüştür.

Radikal OOKP ameliyatı, kör olarak yaşamını sürdüren Ian Tibbetts'in dişinden alınan bir parçanın gözüne takılması sayesinde yeniden görebilmesine olanak sağladı: Tibbetts, ikiz oğullarının yüzünü ilk defa gördü.

43 yaşındaki Ian Tibbetts, endüstriyel bir firmada çalışırken gözüne 6 noktadan saplanan metal parça sebebiyle kör kalmıştı. Ancak radikal bir operasyon sayesinde görüşünü geri kazandı. Bu ameliyat sayesinde Tibbetts, Callum ve Ryan isimli 4 yaşındaki ikiz oğullarını ilk defa görebilme şansına erişti. 

Evrimsel biyolojide mimikri diğer bir adıyla taklitçilik, bir türün avından veya avcısından gizlenmek için diğer türe benzer özellikler geliştirmesi olarak tanımlanır. Doğada yaygın olarak karşılaştığımız mimikri örneklerinin başında canlıların birbirlerinin görünümünü taklit etmeleri gelse de koku, ses ve davranış gibi canlıların biyokimyasal özelliklerin taklit edildiği örnekler de bulunmaktadır. Daha detaylı bir şekilde Max Planck Enstitüsünde Davranış Fizyolojisi üzerine çalışan Wolfgang J. H. Wickler mimikriyi, “Taksonomik olarak yakından ilişkili olmayan iki veya daha fazla organizmanın yüzeysel benzerliği ile karakterize edilen fenomen” olarak tanımlamaktadır.

Genellikle mimikri davranışının oluşturulmasındaki amaç, taklit eden canlının, taklit edilen canlı dışında üçüncü tür bir canlıyı kandırmaktır. Bu üçüncü canlı, taklit eden türün avı veya avcısı olabileceği gibi, taklit ettiği türün dişisi veya erkeği de olabilir. Kısacası mimikri, canlının kendine zarar verebilecek diğer türleri kandırmak veya manipüle etmek amacıyla kamuflaj davranışı sergilemesi ve uyarı sinyalleri oluşturmasıdır. Doğada bu mekanizma temelde avcılara karşı bir savunma olarak geliştirilmiş olsa da avcıların da mimikri sayesinde avlarının güvende hissetmelerini sağlayarak onları kandırdıkları örnekler bulunmaktadır.

Siz yapıyorsunuz. Babanız yapıyor. Anneanneniz yapıyor. Peki ya anneannenizin anneannesi? Muhtemelen yapmıyordu. En azından günümüzdeki gibi yapmıyordu.

Tırnak kesmek hayatlarımızın öylesine sıradan bir parçası ki, üzerinde pek kafa yormuyoruz. Ancak en yakın kuzenlerimiz şempanzeler de dahil diğer hiçbir hayvan türü paslanmaz çelikten bir aletle parmaklarının ucundaki keratin çıkıntılarına bir timsahın çene basıncı kadar basınç uygulayarak tırnaklarını parçalamazken, bizlerin tırnak makasını kullanarak tam olarak bunu yapması tuhaf değil mi? Neden bunu yapıyoruz dersiniz? Ve bunu yapmaya ne zaman başladık?

Bilişsel-Davranışçı Terapi, davranışlar üzerinde bilişin etkili olduğunu ve duygu-düşünce-davranışın birbiri üzerinde etkisi olduğunu savunmaktadır. Bireylerin bilişlerinin olayları nasıl algıladığını, bu olayları nasıl yorumladığını belirlediğini söylemektedir. Bundan dolayı Bilişsel-Davranışçı Terapilerde de teknikler buna göre belirlenmektedir. Terapilerde öncelikle çarpıtılmış olan düşüncelerin değiştirilmesi istenmekte, ardından da bu düşüncenin meydana getirdiği davranışların değiştirilmesi hedeflenmektedir.

Buradaki temel varsayım şudur: Bizde var olan bazı yanlış bilişler olabilir. Örneğin, bir arkadaşımız çok emek vererek hazırladığımız ödevi "Şu başlığı eklemelisin, böyle biraz dağınık görünüyor." diyerek eleştirebilir. Bize göre hoş olmayan bu yorumu yaptığında, hemen ödevimiz için savunmaya geçebiliriz. Arkadaşımızın, ödevi ondan daha iyi yaptığımız için bizi kıskandığını ve bu yüzden bu kötü yorumu yaptığını düşünebiliriz. Bu, bizde var olan yanlış bir biliştir; çünkü neden o yorumu yaptığını ona sormadık. Sorsaydık, ödevin daha güzel görünmesi için bir katkı yapmak istediğini söyleyebilirdi. Bizi kıskandığına dair var olan bilişimizle yanlış bir davranış sergilemiş olduk. Arkadaşımızla aramızdaki bu iletişim etkili bir iletişim değildir. Buradan yola çıkarak, 3 temel gerçeği fark edebiliriz: