Biyolojik cinsiyet ile ilgili anatomik farklılıklar pelviste, halk arasındaki adıyla leğen kemiğinde kolayca ayırt edilebilmektedir. Erkek ve dişi Homo sapiens pelvisleri arasındaki yapısal farklılıklar, dişi pelvisi ile karşılaştırıldığında daha belirgin ve iyi işaretlenmiş kas ekleri ile birlikte daha büyük eklem yüzeyleri olan erkek pelvisinin daha kalın iskeleti ile ilgilidir.

Daha belirgin farklılıklar ise, elbette dişi pelvisinin doğuma uygun şekilde evrimleşmesinden kaynaklanmaktadır. Peki gerçekten öyle mi?

Canlı organizmalarda bazı hücreler, diğer hücreleri zalimce silip süpürür.^[1] Bu "hücresel yamyamlık" yaygın, doğal bir süreçtir: Vücudunuzdaki beyaz kan hücreleri tam şu anda milyonlarca yaşlı kırmızı kan hücresini tüketiyor. ABD Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı'nda yayınlanan yeni araştırma, bu tür "yamyamlık" davranışlarını teşvik etmek için bir grup genin kullanılmasının yeni bir kanser immünoterapisi geliştirebileceğini öne sürüyor.^[2]

Bu fikir, yeni makalenin kıdemli yazarı biyolog Denise J. Montell ve meslektaşlarının, hücrelerin sindirmeye çalıştıkları şeyleri sarmasına yardımcı olan Rac ailesindeki hiperaktif gen formlarının meyve sineği embriyolarında doku ölümüne neden olduğunu fark etmesiyle doğdu. Montell değiştirilen genlerin, hücrelerin "komşularını" tüketmesine neden olduğunu söylüyor. Bu genlerin RAC adında insanlara özgü versiyonları mevcut; Montell ise bunların, Santa Barbara'daki Kaliforniya Üniversitesi'nde çalışan yeni meslektaşı Meghan Morrissey'e kanser CAR-M immünoterapisi konusundaki çalışmalarında yardımcı olup olamayacaklarını merak etti.

Dunning-Kruger etkisi, bir kişinin belirli bir alandaki bilgi ve beceri eksikliğinin, kendi yeterliliğini abartmasına neden olması durumunda ortaya çıkar. Buna karşılık, bu etki aynı zamanda belirli bir alanda başarılı olanların, görevin herkes için basit olduğunu düşünmelerine ve kendi yeteneklerini küçümsemelerine neden olur. Bu olgunun ilk tanımını takip eden yıllarda Dunning-Kruger etkisi ve geçerliliği konusunda tartışmalar yaşandı. Bir zamanlar yeteneklerimizi nasıl değerlendirdiğimize dair sağlam temellere dayanan bir açıklama olarak kabul edilirken, o zamandan beri bu etki bazı veri bilimcileri ve matematikçiler tarafından sorgulanıyor.

Örneğin; Arkadaşınızla yeni bir şey denemeye karar verdiğinizi hayal edin: ikiniz de ayrı ayrı İspanyolca öğrenmeye başlıyorsunuz. Birkaç gün içinde 10-15 cümle söyleyebilirsiniz. Biraz hayal kırıklığına uğradın ve şimdiye kadar daha fazlasını söyleyebilmen gerektiğine inanıyorsun. Dil size doğal olarak gelir ve onu iyi bir şekilde kavramak, bunun herkes için basit olduğunu düşünmenize neden olur.

Maldivler Güney Asya'da, Hint Okyanusu'nda bulunan bir ada ülkesidir. Ülkenin herhangi bir sınır komşusu bulunmamaktadır. Maldivler'in en yakın komşuları 600 km kuzeydeki Hindistan ve 645 km kuzeydoğuda bulunan Sri Lanka'dır.^[1]

Maldivler'in nüfusu 2022 yılı itibari ile 523,787’dir.^[2] Ülke 26 atol ve 1,190 mercan adasından oluşmaktadır. Bütün bu adalar ile birlikte Maldivler, yüzölçümü bakımından Asya'nın en küçük ülkesidir.^[3] Ülkenin merkezinde bulunan "Malé atolu" ülkenin başkenti ve 252.768 kişilik nüfusuyla en kalabalık şehridir.^[4]

Evrimle doğrudan ilgisi olmayan herkesin yakından tanıdığı bir sorudur bu: "Madem insanlar maymundan geliyor, şimdiki maymunlar neden insan olmuyor?" Soru, evrimle ilgili o kadar ikonik ve komik bir hale geldi ki, internette şunun gibi oldukça ilginç videolar bulmak bile mümkün:

Buna rağmen, soru aslında son derece önemli ve bilgilendiricidir. Ancak bu soruyu art niyetli amaçlarına, kendi öznel emellerine ve şahsi inançlarına alet eden evrim karşıtları ve bilim düşmanları, soruyu o kadar fazla "ayağa düşürdü" ki, evrime yeni giriş yapan birçok insan soruyu sormaktan ve cevabını aramaktan çekiniyor.

Kanser hücreleri, yeni ve daha uzak dokulara yayılabilme özelliğine sahiptirler ve bu özellikleri onları daha da ölümcül hale getirir. Tümör hücreleri kan veya lenfatik yollarla vücuda dağılabilir ve ulaştıkları yerlerde çoğalabilirler; bu sürece metastaz denir. Kanserin metastaik yayılımı için damar ağı, çok önemli bir etmendir.

Yeni kan damarlarının oluşması sürecine anjiyogenez adı verilir. Aynı şekilde yeni lenfatik kanal ve damarların oluşumu sürecine de lenfogenez adı verilir. Her iki süreç de tümörlere oksijen ve besin sağlamakta ve atıkları hızlıca uzaklaştırmada oldukça önemlidir. Anjiyogenik faktörler, özellikle neoplastik damarlanmanın oldukça yoğun olduğu yerlerde yüksek konsantrasyonlarda bulunur.

Sucul Maymun Teorisi (veya daha doğru ismiyle Sucul Kuyruksuz Maymun Hipotezi), diğer kuyruksuz maymunlardan ayrıldıktan sonraki 6 milyon yıllık insansı (hominid) evriminin bir noktasında (veya hipotezin bazı savunucularına göre tamamında), atalarımızın denizlerde yaşayacak biçimde evrimleştiğini ileri süren bir hipotezdir. Bu hipotez, iddialarını, sadece insanlarda ve sucul hayvanlarda görülen bazı anatomik ve fizyolojik özelliklere dayandırır. Bu özelliklerin yalnızca insan atalarının su ortamında evrimleşmiş olmasıyla açıklanabileceğini ileri sürer.

İlk olarak planktonlar konusunda uzman deniz biyoloğu Sir Alister Hardy tarafından 1960 yılında İngiliz Sualtı Kulübü'nde verdiği bir konuşma sırasında ileri sürülen hipotez, 1 ay sonra New Scientist dergisinde "İnsanlar Geçmişte Daha Sucul muydu?" başlığıyla yayınlanmıştır. Sonrasında, Oxford Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü yüksek lisans mezunu ve bir televizyon senaristi olan Elaine Morgan, 1982 yılında yazdığı The Aquatic Ape isimli kitabında hipotezi savunmuştur. Bu teorinin halk arasında meşhurlaşmasını sağlayan olay ise, 2009’da Elaine Morgan'ın verdiği şu TED konuşmasıdır:

Astım, akciğer hava yollarının uzun süreli inflamatuar bir hastalığıdır.^[1] Değişken ve tekrarlayan semptomlar, geri dönüşümlü hava akımı obstrüksiyonu ve kolayca tetiklenen bronkospazmlar ile karakterizedir. Semptomlar hırıltı, öksürük, göğüste sıkışma ve nefes darlığı ataklarını içerir. Bunlar günde veya haftada birkaç kez olabilir. Kişiye bağlı olarak astım semptomları geceleri veya egzersizle daha da kötüleşebilir.

Astımın genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülmektedir. Çevresel faktörler, hava kirliliğine ve alerjenlere maruz kalmayı içerir. Diğer potansiyel tetikleyiciler arasında aspirin ve beta blokerler gibi ilaçlar bulunur. Tanı genellikle semptomların paternine, tedaviye zaman içinde verilen yanıta ve spirometri testine dayanır. Astım; semptomların sıklığına, bir saniyedeki zorlu ekspiratuar hacim ve tepe ekspiratuar akım hızına göre sınıflandırılır.^[2] Aynı zamanda atopik veya atopik olmayan olarak da sınıflandırılabilir; burada "atopi", tip 1 aşırı duyarlılık reaksiyonu geliştirmeye yönelik bir yatkınlığı ifade eder.^[3][4]

Son on yılda arkeolojide, arkeologların kazmadan toprağın içindekileri görmesini sağlayan önemli gelişmeler yaşandı. Jeofizik, toprak kimyası ve uzaktan algılama sistemlerindeki gelişmeler, antik sit alanlarının bulunmasını ve arkeologların bu sitleri küresel bir boyutta anlamlandırmasını hızlandırıyor.

Bu yazıda, bu tekniklerden en önemli altı tanesini ele alacağız. Bunların her biri ayrı ayrı önemli; ancak gelecek, bu teknikleri birleştirmekte yatıyor. Kim bilir, belki de bir gün gözlemciyi yerin altına indiren, GPS bağlantılı bir sanal gerçeklik gözlüğü üretmek mümkün olacaktır?

Futurama çizgi filminin “Benda Tutsağı” bölümünde bir profesörün anlattığı, zihin değiştiren bir hikaye anlatılıyor. Profesör Cavan bir vücut ister ve Amy güçlü, ince bir vücut ister, bu yüzden fikir alışverişinde bulunmaya karar verirler. Ancak daha sonra eski bedenlerine dönmek isterler ancak cihazdaki bir sorun onları engeller. Çünkü bu yapı aynı anda yalnızca iki kişinin fikrini değiştirmesine olanak tanıyacaktı. Böyle bir süreç bir robotun katılımıyla gerçekleşir. Artık psişik değişimler yaşayan 7 beden ve kendilerine ait zihinleri olmayan 9 beden vardı. Bu sorunu çözmek Ken Keeler’a kalmıştı. Keeler, bu yapıyı kullanan herhangi bir büyüklükteki grubun yalnızca 2 element ekleyerek orijinal durumuna dönebileceğini kanıtladı. Daha sonra bu kanıt Futurama teoremi veya Keeler teoremi olarak bilinmeye başlandı. Keeler kanıtlarını Futurama’nın bu bölümüyle ilişkilendirdi.

Bilimin iletişim yollarından en önemlisi, akademik makalelerdir. Bilimsel cemiyetin kalbinde yer alan akademik makaleler, bilim insanlarının birbirleriyle ortak bir zeminde iletişim kurmasını ve fikirlerini kavga gürültü olmaksızın, sakin ve soğukkanlı bir şekilde, sistemli ve objektif bir biçimde birbirlerine aktarmalarını sağlar. Eğer bilimi tam olarak anlamak veya herhangi bir akademik çalışma yoluyla bilime katkı sağlamak istiyorsanız, akademik makale yazımını ve okunmasını öğrenmeniz bir tercih değil, bir zorunluluktur.

Akademik makaleler, bir bilim sahasındaki en güncel bilgileri içeren kaynaklardır. Dolayısıyla bir bilim sahasını öğrenmeyi, kendinizi o alanda geliştirmeyi, o alana katkı sağlamayı istiyorsanız; o bilim sahasındaki güncel durumu ve halen açıklanamamış konuları tespit etmek için akademik makaleleri didik didik etmeniz ve dikkatlice okumanız gerekir. Bu, bilimin en heyecan verici taraflarından biridir: Bir akademik makale, bir soruya cevap verirken, birçok yeni soruyu da doğurur; çünkü bilim, daha önce de izah ettiğimiz gibi, tamamlanmamış bir yolculuktur. Bu nedenle akademik bir makaleyi okuduğunuzda, sadece o makalede keşfedilenleri değil, aynı zamanda o sahada veya o çalışmada açık kalan noktaları da görmeniz mümkün olacaktır. Böylece o açıklara odaklanabilir, yeni keşifler yapabilir veya yapılan keşiflerin eksiklerini keşfederek bilimin gerçeğe bir adım daha yaklaşmasını sağlayabilirsiniz.

Üslü sayıların temel mantığı belirli sayıların tekrarlı çarpımının gösterimine dayanır. Misal 2³, bu gösterim 2•2•2 demektir ve sonucu 8dir. 2³ gösteriminde 2 taban 3 ise üs veya kuvvetir (artık hangisini tercih ederseniz). Taban negatif ise parantez olup olmamasına, parantez varda da üssün tek mi yoksa çift mi olduğuna bakarız, çünkü iki negatif sayının çarpımı pozitiftir. Misal -2²=-8 iken (-2)²8dir, eğer üs tek ise paranteze bakılmaksızın sonuç negatiftir. Parantez olmadığı taktirde negatif olmasının sebebi o üssün -2 nin değil 2nin üssü olmasıdır, 2nin üssü olduğu için 2•2 nin sonucuna - işaretini ekleriz. Üssün tek tabanın da negatif sayı olduğu zaman neden sonuç negatiftir, çünkü -2³ (parantez bunda fark etmez) -2•-2•-2 ye eşittir, -2•-`2=4, 4•-2=-8(-•-=+, +•-=-, +•+=+. Bu bir yardım çağrısı değildir sadece kuralı yazdım)

Negatif üsten başlayabiliriz, negatif üs üslü ifadelerdekş çarpmanın tan tersidir, örneğin 2^-3=2÷2÷2 dir bu da 1/8 olur.