Paleontolojinin rönesansı derken ne demek istiyoruz? Terim olarak 1842’de Dinosauria (korkunç kertenkele) kelimesini ilk ortaya koyan kişi Richard Owen adında bir paleontolog/biyolog idi. Kendisi Darwin’in çalışmalarına da destek veren ve katılan bir bilim insanıydı. Fakat evrimi, Darwin’in açıkladığından daha karmaşık bir yapıda olduğunu düşünüyordu. Diğer yandan başka insanların çalışmalarına göz diken ve korkulan bir kişi olduğu da söyleniyor. Bu yüzden Thomas Huxley gibi bilim insanlarıyla arası iyi değildi.

Dinozorlarda tüylerin keşfi ile adeta bir ’’Renaissance’’ yaşandı. Bu rönesansın fikir babasının John Ostrom olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Elbette 1927'de dinozorlardan kuşlara geçişi resmeden Gerhard Heilmann'ı kesinlikle unutamayız. Paleontoloji uzmanı olmamasına rağmen önemli bir öncüdür. John, 1969’da Deinonychus antirrhopus örneği üzerinde incelemeler yaparak, kuşların dinozorlar ile doğrudan akraba olduğunu söyleyen ilk kişidir. Tabi dinozorların kuşlar ve sürüngenler arasında geçiş olduğunu düşünen, Darwin’in çalışmalarına destek veren Thomas Huxley’i ve Karl Gegenbaur’u da es geçmemek lazım. Ancak John, dinozorların sürüngenden geçiş değil de, tam olarak kuş benzeri olduğunu dile getiren ilk kişi olduğu için paleontolojide ve paleobiyolojide yeri ayrıdır. John'un fikirleri daha sonra karşılaştırmalı anatomi çalışmaları ile ayrıntılı olarak desteklendi.

Kurban Bayramı, Müslüman toplumunun önemli bir dini bayramıdır. Bu bayram, geleneksel adetler, paylaşma ve dayanışma ruhuyla kutlanır. Kurban Bayramı'nda, sadaka olarak adlandırılan kurbanlar kesilir ve etleri ihtiyaç sahipleriyle paylaşılır. Bu dönemde, beslenme alışkanlıkları da önemli bir konudur. Ben de blog yazımı bu konu üzerine yazıp aklınıza takılabilecek bazı soruları yanıtlamak ve sizi bilgilendirmek istedim. Öğretmek benden, uygulayıp sağlıklı yaşaması sizden…

Kurbanlık seçimi önemlidir. Hayvanın sağlıklı, iyi beslenmiş ve uygun yaşta olmasına dikkat etmek gerekir. Veteriner kontrolünden geçmiş, uygun koşullarda yetiştirilen hayvanlar tercih edilmelidir. Bu şekilde hem sağlıklı et elde edebiliriz hem de hayvan refahına önem verebiliriz. Kurbanlık seçimi yaparken aşağıdaki faktörlere dikkat etmeniz önemlidir:

Satürn'ün en büyük uydusu Titan, özellikle Dünya'nınkine benzer şekilde nitrojenden oluşan ancak önemli konsantrasyonlarda metan ve etan içeren yoğun bir atmosfere sahip olan yapısı ile Güneş sistemimizin önemli uyduları arasındadır. Hidrokarbon açısından zengin bir yüzeyle birleşen bu atmosferik bileşim, Titan'ı bilimsel keşifler için önemli bir hedef hâline getirmektedir.

Titan'ın yoğun atmosferi, bu zamana kadar yüzeyinin çoğunun doğrudan gözlemlenmesini engellemiştir ve NASA'nın Cassini-Huygens gibi misyonlarını bu uydunun gizemlerini açığa çıkarmaya teşvik etmiştir. Bu görevler tarafından toplanan veriler sayesinde Titan'ın manzarası; denizler, göller, nehirler ve rüzgârın etkisiyle şekillenen geniş kum tepeleriyle karakterize edilen, hepsi aktif bir jeolojik ve hidrolojik sistemin göstergesi olan çeşitli arazileri ortaya çıkarmıştır.

Bilim dünyasının karmaşık canlılarından biri olan blob, ilk defa Mayıs 1973'te Teksaslı Marie Harris'in arka bahçesinde; sarı, jelatin şeklinde bir canlı bulmasıyla bilim dünyasına girmiştir. 31 Mayıs 1973'te The New York Times gazetesi, botanistlerin “blob” yani "damla" ismindeki bu canlının, aslında bir cıvık mantar ya da ilkel bir "fungus" olduğunu ifade etmişlerdir.

Bilimsel adı Physarum polycephalum olan bu organizma, şimdilik miksomisetler familyasından olan cıvık mantar olarak görülmektedir. Blob, %80-%100 oranında rutubetli, ılık, karanlık bölgelerde ve nemli gübre, odun, toprak ve diğer bitkilerin üzerinde yaşamaktadırlar. Bakteriler, protozoa, mantar sporları ve diğer çürüyen organik maddelerle beslenmektedir. Physarum polycephalum plazmodyumu, amip şeklinde hareket edebilen parlak sarı, çok çekirdekli bir kütledir. Katı gıda partiküllerini amibin yaptığı gibi yutmakta, çözünmüş besinleri emebilmektedir. Yiyecekler sindirilirken de atık parçacıkları bırakarak onlardan uzaklaşmaktadır.

Beynimizi çok kapsamlı ve gelişmiş bir bilgisayar olarak düşünmeye meyilliyizdir. Çünkü tıpkı bir bilgisayar gibi, etraftan gelen verileri toplar, belli bir merkezde işler ve genler ile çevrenin belirlediği bir altyapı çerçevesinde bu uyaranlara uygun bir cevap üretir. Örneğin ateşe dokunmaktan uzak durur, yemek arar, üremeye çalışır, su peşinde gideriz. Bu yaklaşım öyle yaygındır ki, New Scientist dergisinin 18 Ekim 2018 tarihli bir yazısının başlığı şöyle der: "Beyniniz, 100 milyar mini-bilgisayarın bir arada çalışması gibidir!"

Buna karşılık bazı psikolog ve sinirbilimciler (ve kimi zaman bilgisayar bilimciler de), beynimizin bir bilgisayar olamayacağını, bunun aşırı basite indirgenmiş ve düpedüz yanıltıcı bir metafor olduğunu söylemekte. Bu yazının okurlarının, beynin bilgisayar metaforuna alışık olduğunu tahmin ettiğimizden, tersten başlayalım ve beynin neden bir bilgisayar olmadığı iddiasını anlamak için, Kaliforniya'daki Amerikan Davranışsal Araştırma ve Teknoloji Enstitüsü'nden psikolog Dr. Robert Epstein'in şu sözlerine kulak verelim (makalesinin tamamına Türkçe olarak buradan erişebilirsiniz):

İlkel dönemlerde insanoğlu için estetik kavramı çok toydu. Doğanın sunduğu estetik dışında insanoğlunun mağara duvarlarına yaptığı resimler, taşa verilen şekiller ve düzgün kadın & erkek vücudu, ham estetik olgulardı.

Sanat konjonktürüne baktığımda estetiğin ilkel dönemlerdeki halleriyle sunulduğunu ve estetik kavramının böyle olduğuna dair bir algı oluşturulmaya çalışıldığını görüyorum. Özellikle de öğelerde gördüğüm bu yönelim estetikte büyük bir yetersizliğin ve bayağılığın oluşmasına sebep oluyor.

Apoptosis (veya apoptoz), "programlı" hücre ölümü demektir; yani hücrenin ölmesi beklenen bir zamanda, kontrollü olarak ölmesidir. Ancak her hücre ölümü kontrollü veya programlı değildir, dolayısıyla bu farklı ölüm türlerinin arasındaki farkı bilmek önemlidir.

Ölüm ile ilgili yazımızda detaylıca anlattığımız gibi, canlılığın temel niteliklerinden biri olarak organizmalar bir noktada ölürler. Yani hücre ölümü, çoğalma ve farklılaşma gibi, hücrenin temel yaşam süreçlerinden biridir. Hücre ölümü, hem embriyonik gelişimde hem de zararlı hücrelerden kurtulma konusunda büyük rol oynar ve vücut homeostazını korumamızı sağladığı için son derece önemlidir.

Rudolph Fentz’in hikayesi 10 yıl boyunca çözülemeyen bir gizem olarak kaldı ve bize zamanda yolculuğun olasılığını düşündürmüştü. 1950 yılı gecesi Times Meydanı’nda sağa sola bakarken arabanın çarptığı bir yaya belirdi ve orada öldü. 30 yaşındaki bu adamın cesedi daha sonra morgda polis tarafından incelendiğinde, durdurulan para, 1876 yılına ait bir mektup, üzerinde adının yazılı olduğu bir kart ve bir süredir kapatılan bir mağazanın etiketi bulunuyordu. Soruşturma sırasında Rudolph Fentz Jr.’ın ismi ortaya çıkana kadar böyle bir kişinin varlığına dair hiçbir kanıt bulunamadı. Birkaç yıl önce 60 yaşında ölen bu şahsın eşiyle konuştuktan sonra Jr. Rudolph’un babasının 1870’lerde yaklaşık 29 yaşındayken yürüyüşe çıktıktan sonra ortadan kaybolduğu tespit edildi. Bunlar ve diğer benzerlikler Fentz’in zamanda yolculuk yaptığını düşünülmesine neden oldu. Aslında bu okuduğunuz kişi bir kurgu karakteridir. Belki okurken siz de bunun gerçek olabileceğini düşündünüz. Bu ağızdan ağza olay aslında Jack Finney’nin yazdığı bir hikayeden kaynaklandı. Ralph Holland adlı bir yazar izinsiz olarak hikayeyi yeniden yazdı ve hikaye olan kısımları çıkardı. Bunun üzerine bir grup insan olayın gerçekten yaşandığını zannetmiş ve birçok kurum bununla ilgili yazılar yayınlamıştı.

Bir zamanlar, Mahmut diye bir adam vardı. Mahmut, bir gün hırdavat dükkanında alışveriş yaparken, silahlı bir hırsız içeri girer. Hırsız, gümüş bir silah çıkartıp, bütün parayı çalar. Sonrasında, o anda aklına gelmişçesine, kasanın yanındaki hesap makinasını ve bir çekici alır ve omuz çantasına tıkıştırıp, dükkanı terk eder. Olay yerine anında polis çağırılır; ancak Mahmut polisi beklerken, olaya tanıklık eden bir diğer kişi olan Merve ile sohbet ederler. Merve, Mahmut'a hırsızın kaçmadan önce hesap makinasını ve bir tornavida çaldığını gördüğünü söyler. Polis gelip de Mahmut'u sorguya çektiklerinde, Mahmut gördüğü her şeyi müthiş bir detayla anlatır: Gümüş silahı, adamın tipini, çaldığı parayı ve hesap makinasını. Polis, çalındığını duydukları bir diğer aletle ilgili sorar: "Çaldığı bir çekiç miydi, bir tornavida mı?" Mahmut cevaplar: "Tornavida."

Bu nasıl olur? Mahmut, çok bariz bir şekilde olayı görmüştür. Neden çekiç değil de, tornavida olduğuna kanaat getirmiştir? Bunun 4 açıklaması olabilir:

Təkamül, bir çox digər elmi məsələlər kimi, tək bir dəlili olan və ya mövcud dəlillərin tək başına bir məna daşıdığı bir təbiət qanunu deyildir. Qanunlar nəzəriyyələr olmadan bizə çox məlumat verə bilməz. Məsələn, ən azından Nyutonun cazibə qüvvəsi nəzəriyyəsi olmadan cazibə qanunu mənalandırmaq mümkün deyil; Bu səbəblə də insanlar min illər boyu cazibə qüvvəsi mövcud olan mühitdə yaşasalar da, bu qanun yalnız Nyutondan sonra (o vaxtdan bu günə bu anlayış da xeyli dəyişmişdir) məna qazana bilmişdir. 

Təkamülün dəlilləri də bir tədqiqat sahəsi olaraq təkamül biologiyasının və bu tədqiqat sahəsinin mərkəzində dayanan Təkamül nəzəriyyəsinin tərkibində yer almaqdadır. Bu sahədəki hər bir tapıntı, araşdırılan hər bir canlı, kəşf edilən hər xüsusiyyət və bunların necə o günkü hallarına gəldikləri təkamül üçün dəlillərdir. Başqa sözlə, bu yazını oxuyan bir şəxs kimi sizin varlığınız təkamülün sübutudur! Çünki təkamül olmadan sizin və ya daha dəqiq desək mənsub olduğunuz Homo sapiens növünün bu gün necə var olduğunuzu izah etmək üçün bir yol yoxdur. Təkamül nəzəriyyəsi, ən kiçikdən ən böyüyünə qədər, müasir və nəsli kəsilmiş növlərin hər cür xüsusiyyətlərinin hər cür dəyişikliklərini izah etməyə müvəffəq olmuş yeganə nəzəriyyədir.