Ölüm, insanlık olarak, en ciddiye aldığımız konulardan biridir. Buna bağlı olarak birçok kültür ve toplum, ölüme yönelik farklı türden yaklaşımlar geliştirmiş ve açıklamalar sunmaya çalışmıştır. Dolayısıyla ölüm gibi ağır bir konunun felsefi olarak kapsamlı bir incelemeye tabi tutulması ve bu sırada birçok açıdan dikkat çekici soruları da beraberinde getirmesi oldukça anlaşılırdır.

Ölüm, (en azından şu an için) kaçma şansımız olmayan bir "şey"dir. Onu bireysel olarak deneyimler ve başkasına devredemeyiz. Ölümü bir "deneyim" olarak niteledik; fakat ölümün bir deneyim olup olmadığı da aslında pek açık değildir; çünkü ölüm, bir anlamda, bu dünyanın ve dolayısıyla tüm deneyimlerimizin sonu anlamına gelir. Bu sebeple de onu deneyimlediğimizi söylemek ve bir deneyimi tasvir ettiğimiz gibi tasvir etmek epey zordur.

Bir avukatın işi, bir müşteriyi (müvekkili) hukuki konularda savunmaktır. Yine de, bir avukatlık bürosuna gittiğinizi ve açmayı düşündüğünüz bir dava için onlara danıştığınızı düşünün. Ofislerinden elinizi kolunuzu sallayarak, hiçbir ücret ödemeden çıkma ihtimaliniz nedir? Özel bir tanışıklığınız yoksa, sıfır. Avukatlar, hukuk bilgilerinden faydalanmanız için sizi saat, hatta kimi zaman dakika başı ücretlendirirler. Aynı durum mali müşavirlik, hekimlik, mühendislik gibi bilgi ve uzmanlık odaklı mesleklerin hemen hepsinde geçerlidir. Üstelik bu bilgilerin birçoğu, halka açık ve çoğu durumda ücretsiz olarak erişilebilir olmasına rağmen!

Ama bu mantıklıdır: Kimsenin eski dava kararlarını okuyup, kendi spesifik durumunu tespit edecek vakti yok. Kimsenin tüm vergi yasalarını, akışkan denklemlerini, kalp rahatsızlıklarının semptomlarını öğrenmeye vakti yok. Dolayısıyla kendi vaktimizden kaybetmemek için, bir uzmanın vakti ve bilgisine para öderiz. Bunda herhangi bir sorun yok.

Derin deniz dalgıcı Mike Lombardi, yeni tasarlanmış, yüksek teknolojili Exosuit ile eski giysisi ile yapabildiğinden yüzlerce metre altına dalabiliyor. Bu giysi sayesinde, tek seferde 305 metre derinliğe kadar inmek mümkün. Tek kişilik denizaltı olarak tanımlanan bu giysinin amacı, hayatlarının tümünü karanlık içinde geçiren, biyolüminesans özelliği ile ışık saçabilen ve deniz bilimlerince bilinmeyen canlı türlerini keşfetmeye yardımcı olabilmek...

Bu tip giysilerin ise tahmin edebileceğinizden daha uzun bir tarihleri var, ilk defa 1700'lü yıllarda gemi kalıntılarından hazineleri çıkarmak için üretildiler. 1960’lı yıllarda garip, şişik “Michelin man” dalış giysileri, işçilerin su altında daha uzun süre durmalarına yardımcı oldu. 70’lerde ise yeni gelişmeler çoğunlukla petrol, gaz ve inşaat endüstrisinden geldi, bu da bilimsel amaçlar için gelişmeleri birkaç onyıl oyaladı.

Halk arasında karaciğer kelebekleri olarak da adlandırlıan Fasciolidae familyasından Fasciola cinsine ait yassı solucanlar benzetildikleri kelebekler (Lepidoptera takımı) kadar masum değiller! Bu canlılar başta koyun ve sığırlar olmak üzere insanlar ve diğer birçok memelide vücutta paraziter yaşam sürerek enfeksiyonlara ve genel metabolizmada çeşitli aksaklıklara yol açarlar. Bu etkenlerden en çok bilineni ve karşılaşılanı Fasciola hepatica türüdür ve enfeksiyonlarına fasiyoliyazis (fascioliasis) ismi verilmektedir.

Fasciola hepatica, yassı solucanlar şubesinin (Platyhelminthes) Trematoda sınıfının Digenea alt sınıfına dahil edilen helmintlerdir. Görüntüsü yaprağı andırdığından yaprak kelebeği de denilmektedir. 20-30 milimetre uzunluğa ve 8-13 milimetre genişliğe ulaşabilen endoparazitlerdir (iç parazit). Ön taraflarında belirgin konik bir çıkıntı bulunur. Bu konik çıkıntının uç taraflarına yakın bir bölgede ağız çekmeni ve hemen arkasında karın çekmeni bulunur. Çekmen olarak adlandırılan bu yapılar parazitin beslenmesini ve dokuya yapışmasını sağlar. Basit bir sindirim ve sinir sistemine sahiptir. Çift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır ve üremek için başka bir bireye gereksinim duymazlar. Vücutları tegüment denilen bir kılıf ile örtülüdür. Tegüment üzerinde dikenimsi çıkıntılar bulunur ve bu yapılar parazitin karaciğerdeki göçü sırasında doku irritasyonuna sebebiyet vererek karaciğer dokusuna zarar verir. Yumurtaları sarı renkte ve ovaldir. Yumurtalarının bir kutbunda kapak bulunur. Olgun parazitler günde binlerce yumurta üretebilmektedir. Yaşam süreleri uzundur, bazen on yılı geçebilmektedir.

Bu yazımızda kaotik sistemlere örnek vermeye devam edeceğiz. Önceki yazımızda fiziksel bir örnek olan elektronik sistemlerde kaosu incelemiştik. Şimdi ise başka bir disiplin olan biyolojiden, kaotik davranış sergileyen, bir canlı grubuna ait popülasyondaki büyümede meydana gelen kaotikliği ele alacağız.

Biyolojik sistemlerde kaotikliği ilk defa inceleyen, biyolog R. M. May’dir. Kendisi 1970’lerin ortasında kompleks/ karmaşık davranış sergileyen biyolojik sistemlerin matematiksel bir modelini oluşturmuştur. Popülasyondaki canlıların sayısını zamana göre değişimini incelemiş ve 1976 yılında bunu bir makale olarak Nature dergisinde yayınlamıştır. Bu olay, aslında kaotik sistemlerin ilgiyi çekmeye başladığı bir dönüm noktasıdır. Çünkü basit ve karmaşık denklemlere sahip olmayan sistemlerde de hatta canlı maddelerde de kaotikliğin olabileceği ortaya konulmuştur.