Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Amigdala, Hipokampus ve Bellek Üzerine...

Amigdala, Hipokampus ve Bellek Üzerine... Pixabay
6 dakika
57,587
Evrim Ağacı Akademi: Sinirbilim ve Beyin Yazı Dizisi

Bu yazı, Sinirbilim ve Beyin yazı dizisinin 20. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Sinir Sisteminin Evrimsel Tarihi: Beyin ve Sinir Sistemi Nasıl Evrimleşti?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat
Korku ve diğer algı ile ilgili hislerin kaydedildiği amigdal'e sahip olmayan biyolojik türler var mıdır? Evrim sürecinde amigdal ve hippokampus yapıları pirmatlardan öncesindeki canlılarda var mıdır? Hayvanların bilişsel, duygusal, iletişimsel bir belleği var mıdır? İçgüsüsel kodlanmaların dışında şartlanmaya bağlı öğrenmeler sadece refleks düzeyde midir yoksa bir tür bellekle ilişkili midir? Yoksa belleğin gösterilmiş tüm nöröbilimsel yapılarla ilişkisine rağmen tamamen kültürle ilgili bir kavram mıdır?

Bildiğimiz gibi beyin, Evrim tarihi süresince kafa oluşumu (sefalizasyon, cephalization) dediğimiz adımın atılmasından beri, yani bundan yüz milyonlarca öncesinden beri evrimleşmekte olan ve kökenleri sıradan sinir ağlarına ve hatta daha eskilere dayanan bir organdır. Kafa yapısının evrimleşmesi ve bölütlenme (segmentasyon, canlının bölümlere ayrılması) ile halihazırda evrimleşmiş olan merkezi olmayan sinir ağına sahip canlılar (yani "gangliyon" denen sinirsel iletim ağına sahip canlılar), bir noktada bu sinir düğümünü biriktirerek, ilk beynin temellerini atmışlardır (daha doğru bir ifadeyle, buna yatkın olan ve beyne sahip olanlar başarılı olduğu için popülasyondaki sayıları artmıştır ve evrim gerçekleşmiştir). Beynin ve sinir organlarının kafa bölgesinde toplanmasının sebeplerinden biri, çift-yönlü (bilateral) simetri sonucu kafanın yeni ortama ilk giren organ olması (genelde bilateral simetriye sahip canlıların anterior -ön- kısımlarında kafa bulunur ve kafanın olduğu yönde ilerlerler) durumudur. Bu konuda bu kadar bilgi yeterli olacaktır.

Beyin, o günden bugüne kadar evrimleşmektedir ve bu uzun yolculukta, canlıların başarı durumuna (fitness) bağlı olarak pek çok parça, belli başlı görevleri yerine getirmek üzere özelleşmiş ve farklılaşmıştır. Bunun sonucunda günümüzdeki pek çok canlının beyni oldukça fazla alt bölümden (kompartman) oluşmaktadır. Nörobiyoloji, sadece beyinle sınırlı kalmamakla birlikte beynin bu bölümlerini, özelliklerini ve birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Şimdi, biraz daha sorunun içerisine girelim:

Tüm Reklamları Kapat

Limbik sistem, canlılarda bulunan beynin duygulardan, davranışlardan, uzun süreli hafızadan ve koku duyusundan sorumlu olan sistemin tümüne denmektedir. Limbik sistem içerisinde beynin hipokampus, amigdala, ön talamik çekirdekler (anterior thalamic nuclei), septum (beyindeki bazı parçaları ayıran bir yapı), limbik kabuk (limbic cortex) ve forniks bulunur. Bunların hepsi, bu konuda bizi ilgilendirmese de, burada önemlileri ele alıp, diğerlerini gelecek yazılara bırakacağız.

Amigdala (Latincede "badem" demektir), beynin özelleşmiş kısımlarından birisidir. İnsan da dahil pek çok karmaşık omurgalıda bu yapı bulunmaktadır. Günümüzdeki görevleri arasında duygusal tepkileri kaydetmek, işlemek ve gerektiğinde hatırlamaktır.  Ancak amigdalanın ortaya çıkışı, bu görevleri yerine getirmek amacıyla olmamıştır. Amigdala, en ilkel haliyle amfibilerde görülmeye başlamıştır ve tek görevi burundan gelen koku ile alakalı verileri değerlendirmektir. Daha sonrasında, sürüngenlerin evrimiyle birlikte beyin de evrimleşmeye devam etmiş ve bu sırada amigdala yeni ve çok önemli bir özellik edinmiştir: Korku. Amigdala, günümüzde korkudan sorumlu olan beyin bölgemizdir. Amigdalaya sahip olmayan ya da hasarlı bir amigdalaya sahip olan canlılarda korku hissedilmez. Science News'un haberine göre S. M. isimli bir kadında bulunan Urbach-Wiethe hastalığı sebebiyle amigdalasının tamamı iş göremeyecek biçimde hasarlıdır. Bu hasardan ötürü de bu kadın hiçbir korku duymamaktadır. Bu da apayrı bir konu olacağı için burada noktalıyoruz; ancak amigdalanın görevini anlamak açısından faydalı olduğunu düşünüyoruz.

Tüm Reklamları Kapat

Bu noktada, sorularınızdan ikisine cevap vermiş oluyoruz: Evet, bir beyne sahip olan; ancak amigdalaya sahip olmayan hayvanların sayısı çok fazladır ve evet, primatlardan önce de amigdalaya sahip olan pek çok canlı grubu (hatta sınıfı) bulunmaktadır. Temel olarak amfibilerden önce amigdalaya doğru evrimleşen yapılar (tabii ki bu bilinmemekteydi, sadece biz bugün, geriye dönüp baktığımızda ilkel bazı yapıların amigdala dediğimiz yapıya evrimleştiğini görüyoruz, yoksa evrimin bir yönü yoktur!) bulunsa bile, bildiğimiz anlamıyla amigdalaya rastlamak çok zordur. Ve dolayısıyla bu hayvanlar bizim bildiğimiz anlamıyla korku hissetmezler. Bunun ayrıntıları ayrı bir konuda ele alınabilir.

Hipokampus ise bir diğer önemli beyin kompartmanıdır. Kısa süreli hafızayı, uzun süreli hafızaya aktarmak gibi çok önemli bir görevi vardır. Ayrıca hipokampus uzaysal yön bulma görevini de üstlenmiştir; yani hareket ederken etrafı üç boyutlu değerlendirmeyi sağlayan yapı burasıdır. Amigdala da, Hipokampus de beyinde birbirinin ayna görüntüsü olan iki yarıdan meydana gelir. Hipokampus'te bulunan yer hücreleri ve ızgara hücreleri sayesinde canlılarda yönsel hafıza bulunmaktadır. 

Hipokampus yapısı, memeli harici omurgalıların tamamında bulunan pallium denen bir zarsı yapıdan evrimleşmiştir. Pallium, beynin serebrum (cerebrum) isimli en üstte bulunan büyük yapıyı saran gri-beyaz katmanlara verilen isimdir. Orta, yanal ve arka olmak üzere 3 kısımdan oluşur. Hipokampus, orta palliumdan evrimleşmiş bir yapıdır. Pallium yapısı, en basit yapıya sahip omurgalılar olan taşemenler (lamprey) ve asalak balık (hagfish) gibi canlılarda bile görülür. Ayrıca Rodriguez ve diğerlerinin 2002 yılında Beyin Araştırmaları Bülteni dergisinde yayınladıkları makaleye göre kuşlarda, sürüngenlerde ve balıklarda da hipokampus benzeri yapılar keşfedilmiştir. Orta pallium ile hipokampus anatomik olarak birebir benzer olmasa bile (hipokampus "S" şeklindedir), fizyolojik olarak (kimyasal yapı ve işlev) birebir ilişki görmek mümkündür. Sonuç olarak, halen araştırmaların sürmesi bir yana, hipokampus yapısının kökenleri omurgalıların ilk dönemlerine kadar gitmektedir. Ancak bildiğimiz anlamıyla hipokampus ilk olarak memelilerde (ve hemen hemen tüm memelilerde) görülmektedir. Bu da sorularınızdan birine daha cevap olmuş olacaktır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Tüm bu yapılar ve daha nicesi göstermektedir ki, beyin çok uzun süredir evrimleşmekte ve farklılaşmakta olan bir yapıdır; dolayısıyla düşünme, algılama, duygulara sahip olma, değerlendirme gibi özelliklerin sadece insanda ve insan evriminde ortaya çıktığını düşünmek akıl dışı, bilim dışı ve saçma olacaktır. Pek çok canlı, bunların bazılarını veya karışımını taşımakta ve çeşitli düzeylerde kullanmaktadır. Örneğin ahtapotlarda çok güçlü mekansal hafıza (3 boyutlu hafıza) yeteneği bulunmaktadır. Veya köpekbalıklarında çok uzun süreli hafıza bulunduğu bilinmektedir. İnsaymunların (ape) tamamında çok güçlü duygusal ve bilişsel yetenekler olduğu bilinmekte ve hatta maymunların bilgiyi aktarmak (öğrenme ve öğretme) konusunda muhteşem yetenekleri olduğu, çok uzun süreli hafızalara sahip oldukları ve algılama konusunda insanlara oldukça yakın oldukları bilinmektedir. Şempanzeler arasında aşk, sevgi ve bağlılık gibi duygularla anaerkillik ve şefkat gibi diğer duygular bir arada bulunmaktadır. Öte yandan pek çok memelide bu tip duygular belli miktarlarda görülmektedir. Korku ve cinsel uyarı gibi diğer ilkin duygular ise beynimizin evrim basamaklarından en gerisinde, yani en alt beyinde bulunan yapılardan kaynaklanmasının da gösterdiği gibi, pek çok canlıda bulunmaktadır. Yani insan, sadece bu bilişsek, duygusal ve algısal yeteneklerinin en farkında olan hayvan türüdür; ancak bunlara sahip olan tek hayvan türü değildir. Hemen hemen her hayvan, bu yetilerden bir kısmına sahiptir. Bu da, bir diğer sorunuza cevap olmuş olacaktır.

İçgüdü konusuna gelirsek, bu konuda çok önemli olduğunu düşündüğümüz bir açıklama mevcuttur, son sorunuzla ilgili pek çok noktaya ve daha fazlasına aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz:

https://www.facebook.com/note.php?note_id=167095816681835

Burada da görebileceğiniz gibi, hiçbir hayvan "kodlanmış bir program" dahilinde hareket etmemektedir. Bir beyni ve sinir sistemi olan her hayvan belli bir zeka düzeyine, algı kapasitesine ve düşünme yetisine sahiptir. Ancak bunun düzeyi, insan türünden daha farklı ve az gelişmiş olabilir. Ancak unutmamak gereken en önemli nokta, bu hayvanlarda bizler gibi zekanın evrimleşmemesinin, onların "ilkel" olduğundan değil (zira böyle bir şeyden bahsedilemez, tüm yaşayan canlılar en az insanlar kadar gelişmiş, modern ve başarılı canlılardır), böyle bir evrime ihtiyaç duymamalarındandır. İnsan neden kartal gibi uçamıyorsa, ayı gibi güçlü pençeleri yoksa, çita kadar hızlı koşamıyorsa solucan gibi toprak konusunda yetenekli değilse, küf mantarı gibi hızlı ve etkili üreyemiyorsa; bu diğer canlılar da aynı sebeple zeka konusunda insan kadar gelişmiş değildir. Her canlı, belli bir açıdan kendini geliştirmiştir; insanın da hemen hemen tek artısı, zekanın evrimidir (ki bu bile oldukça tartışmalıdır).

Yani bir beyne ve sinir sistemine sahip her hayvanın belli bir düzey zekaya sahip olduğunu anlamak, Evrimsel Biyoloji'yi ve bir bütün olarak bilimi anlamaktaki en önemli basamaklardan biridir. Yukarıda verdiğimiz yazıda bu konuyu derinlemesine işlemekteyiz.

Teşekkür: Doç. Dr. Pakize Geyran

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Sinirbilim ve Beyin Yazı Dizisi

Bu yazı, Sinirbilim ve Beyin yazı dizisinin 20. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Sinir Sisteminin Evrimsel Tarihi: Beyin ve Sinir Sistemi Nasıl Evrimleşti?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
23
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 20
  • Tebrikler! 10
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 9
  • Umut Verici! 5
  • Merak Uyandırıcı! 5
  • İnanılmaz 4
  • Bilim Budur! 2
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • İğrenç! 1
  • Grrr... *@$# 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • Wired. Rare Brain Disorder Prevents All Fear. (16 Aralık 2010). Alındığı Tarih: 27 Ağustos 2019. Alındığı Yer: Wired | Arşiv Bağlantısı
  • F. Laberge, et al. Evolution Of The Amygdala: New Insights From Studies In Amphibians. (23 Ocak 2006). Alındığı Tarih: 27 Ağustos 2019. Alındığı Yer: NCBI | Arşiv Bağlantısı
  • F. Rodrı́guez, et al. (2002). Spatial Memory And Hippocampal Pallium Through Vertebrate Evolution: Insights From Reptiles And Teleost Fish. Brain Research Bulletin, sf: 499-503. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 17:19:33 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/160

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Amigdala, Hipokampus ve Bellek Üzerine.... (7 Temmuz 2011). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/160
Bakırcı, Ç. M. (2011, July 07). Amigdala, Hipokampus ve Bellek Üzerine.... Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/160
Ç. M. Bakırcı. “Amigdala, Hipokampus ve Bellek Üzerine....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 07 Jul. 2011, https://evrimagaci.org/s/160.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Amigdala, Hipokampus ve Bellek Üzerine....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, July 07, 2011. https://evrimagaci.org/s/160.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close