Toplumsal eşitsizliğin tarihi engindir. Zenginler ve fakirler, kadınlar ve erkekler, siyasetçiler ve yönetilenler... İnsan doğası kusursuz olmadığı için, insanların inşa ettikleri sistemler de kusursuz olamamaktadır. Buna rağmen, atalarımız her gün bir yandan av olmadıklarından emin olup, bir yandan avcılık ve toplayıcılık ile karınlarını doyurmak zorunda kalırken, günümüzde köşebaşındaki marketten karnımızı doyuruyoruz. Toplumsal buhranın sebep olduğu beklenmedik bir cinayete kurban gitme olasılığımız da ziyadesiyle düşük. Demek ki biyolojik tarihimizden gelen sorunların üstesinden istediğimizde gelebiliyoruz. Çözümlerimiz de inşa ettiğimiz sistemlerin kendisi kadar kusursuz olamıyor; ancak kabul edilebilir düzeyde çözümler üretebiliyoruz. İş kadın-erkek eşitliğine geldiğinde bunu neden hala yapamadık? Ve bu yönde atılan adımlar neden güçlü bir ayak direyiş ile karşılanıyor?

Bunun elbette birçok nedeni var. Kimisi feministler tarafından verilen mesajları isabetsiz buluyor. Kimisi ortada herhangi bir eşitsizlik problemi olmadığı kanaatinde... Kimisi, yöntemin feministlerinkinden farklı olması gerektiğini düşünüyor. Kimisi tamamen alakasız ve yanlış konulara odaklanıldığı düşüncesinde... Ancak bu ve bunun gibi düşünen gruplar azınlıkta. Geri kalan herkes kadın-erkek eşitsizliğinin kabul edilemez ama çözülebilir bir problem olduğunda hemfikir. İşte bu büyük kitlenin problemi ise susmak... Uğraşmak istemiyorlar, tartışmalara girmek istemiyorlar, konu hakkında bilgisiz olduklarını düşünüyorlar, toplumda daha büyük problemler olduğuna kanaat getirmiş durumdalar... Dolayısıyla susuyorlar. Bu da, özellikle de internetin gericiliği ve popüler fikirlerin yerilmesini ön plana çıkaran yorum/beğeni sistemleri ve algoritmaları ışığında, azınlığın sesinin, bir gürültü olarak da olsa, çoğunluğun sessizliğinin yerini almasına neden oluyor.

Bose-Einstein istatistiği, benzer tanımlı ve aynı enerji seviyelerine sahip olan bozonik parçacıkların mikro durumlarını tanımlayan bir istatistik modelidir. Bu istatistik, onları tanımlayan bir parametre olan Bose-Einstein yoğunluk matrisini kullanır.

Bose-Einstein istatistiğine göre, benzer tanımlı bozonik parçacıklar aynı enerji seviyesine yerleşebilirler. Yani, bir enerji seviyesinde bir parçacık varsa, diğer bozonlar da aynı enerji seviyesine yerleşebilirler. Bu durum, bozonların birbirleriyle aynı kuantum durumunu paylaşabilecekleri ve birbirlerinin yerlerini alabilecekleri anlamına gelir.

Bilimin ne olduğunu ele aldığımız yazımızda, bilimle ilişkilendirilen birçok temel özelliği aktarmıştık. Ancak bilimi sadece ne olduğuyla değil, ne olmadığıyla da tanımlamak önemlidir. Elbette, bazen "değil"leri verirken, ne olduğunu anlatırken söz ettiğimiz noktalara tekrar değinmemiz gerekecek; ancak bu, hem konuyu tekrar yoluyla pekiştirmek açısından iyidir hem de farklı bir açıdan yaklaşarak aynı sonuca varabileceğimizi görmek bakımından önemlidir. Dolayısıyla gelin bu yazımızda, bilimin özet bir tanımını hatırladıktan sonra, bilimin ne olmadığı konusuna odaklanalım.

Bilim, gerçek olanın doğasını öğrenme amacıyla icra ettiğimiz, en temel amacı kendi kendi kandırmadan gerçeklere ulaşmak (veya onlara olabildiğince yaklaşmak) olan, bunu yapmak için deney, gözlem ve akılcı analizlere önem veren, yanlışlanabilir ve test edilebilir argümanlara odaklanan, kendi kendini denetleme ve düzeltme mekanizmaları olan, insanlar tarafından icra edilen, birikimli olarak ilerleyen, entelektüel bir uğraştır. Bilim, gerek teoride gerekse pratikte bunu yapabilmek konusunda kusursuz değildir ve bu, bilimin ne olmadığını anlamak için anlaşılması gereken ilk basamaktır.

Belki bunu çocukluğunuzda fark etmişsinizdir. Bir sözcüğü çok defalar üst üste söylediğinizde, sözcük giderek anlamsızlaşır. Son derece basit ve sıradan bir nesne bile, semantik (anlamsal) değerini yitirecektir. Deneyin: "ev ev ev ev ev ev..." diye onlarca defa tekrar edin. "Ev" sözcüğü, tekrarlara başladığınız andaki anlamını büyük oranda yitirecek, adeta anlamsızlaşacaktır. Öyle ki, bir noktadan sonra bu sözcük, size veya sizi dinleyen bir kişiye anlamsız ses öbeğiymiş gibi bile gelebilecektir! İşte psikolojide buna "semantik doygunluk" (semantic satiation) denir. St. Louis'teki Washington Üniversitesi Psikoloji Bölümü'nden Prof. Dr. David Balota bunu şöyle izah ediyor:

Yapılan araştırmalar, her sözcüğün aynı hızda ve şekilde semantik doygunluğa ulaşmadığını göstermektedir. Özellikle birden fazla anlamı olan sözcüklerde bu doygunluğa çok daha zor ulaşılabilmektedir veya hiç ulaşılamamaktadır. Örneğin Türk Dil Kurumu'na göre 58 farklı anlamı olan "çıkmak" sözcüğü, semantik doygunluğa en zor ulaşan kelimelerden birisidir.

Endocrine Society's Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism (JCEM) dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre Ftalat'lara (plastik ve bazı kişisel bakım ürünlerinde bulunan endokrin bozucu kimyasallar) yüksek düzeyde maruz kalan erkekler, kadınlar ve çocukların düşük düzeylere maruz kalanlara kıyasla kanlarındaki testosteron seviyesinin daha düşük olabileceği görülmüştür.

Testosteron erkeklerde ana cinsiyet hormonudur. Testosteron, fiziksel büyüme ve dayanıklılık, beyin fonksiyonu, kemik yoğunluğu ve kalp-damar sağlığı da dahil olmak üzere her iki cinsin çeşitli fonksiyonlarına katkıda bulunur. Araştırma son 50 yılda erkeklerin testosteron seviyesinde azalan oranlarda bir eğilim ve ilgili sağlık koşullarında, düşük sperm kalitesi dahil olmak üzere, yeni doğan erkeklerde genital kusurlarda bir artış tespit etti.

Türkiye, tektonik olarak aktif yani depremlerin sıklıkla meydana geldiği bir bölgede bulunuyor. Bunun hayatımıza etkisini 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinde bir kez daha gördük. Bu yazıda kısaca bölgemizin depremselliğinden, sismik tehlike ve sismik risk parametrelerinden ve tektoniğinden bahsedip hepimizi derinden etkileyen Kahramanmaraş depremlerinin yer bilimleri açısından inceleyeceğiz.

Kahramanmaraş depremlerinin olduğu bölge, Arap levhasının Anadolu levhasıyla buluştuğu Doğu Anadolu Fay Zonunda meydana gelmiştir.