Her saniye, çoğu hidrojen ve helyum çekirdeğinden oluşan binlerce kozmik ışın Dünya'nın üst atmosferinin her bir metre karesine çarpar.

Onların nereden geldiğini gerçekte bilmiyoruz, ama bildiğimiz şey şu ki kozmik ışınlar atmosferdeki hava moleküllerine çarpınca temel parçacıklardan oluşan bir kozmik ışın sağanağı oluşturuyorlar: pionlar, kaonlar, pozitronlar, elektronlar, nötronlar, nötrinolar, gama ve X ışınları, ve müonlar.

Bu yazımızda kaotik sistemlere örnek vermeye devam edeceğiz. Önceki yazımızda fiziksel bir örnek olan elektronik sistemlerde kaosu incelemiştik. Şimdi ise başka bir disiplin olan biyolojiden, kaotik davranış sergileyen, bir canlı grubuna ait popülasyondaki büyümede meydana gelen kaotikliği ele alacağız.

Biyolojik sistemlerde kaotikliği ilk defa inceleyen, biyolog R. M. May’dir. Kendisi 1970’lerin ortasında kompleks/ karmaşık davranış sergileyen biyolojik sistemlerin matematiksel bir modelini oluşturmuştur. Popülasyondaki canlıların sayısını zamana göre değişimini incelemiş ve 1976 yılında bunu bir makale olarak Nature dergisinde yayınlamıştır. Bu olay, aslında kaotik sistemlerin ilgiyi çekmeye başladığı bir dönüm noktasıdır. Çünkü basit ve karmaşık denklemlere sahip olmayan sistemlerde de hatta canlı maddelerde de kaotikliğin olabileceği ortaya konulmuştur.

Bir avukatın işi, bir müşteriyi (müvekkili) hukuki konularda savunmaktır. Yine de, bir avukatlık bürosuna gittiğinizi ve açmayı düşündüğünüz bir dava için onlara danıştığınızı düşünün. Ofislerinden elinizi kolunuzu sallayarak, hiçbir ücret ödemeden çıkma ihtimaliniz nedir? Özel bir tanışıklığınız yoksa, sıfır. Avukatlar, hukuk bilgilerinden faydalanmanız için sizi saat, hatta kimi zaman dakika başı ücretlendirirler. Aynı durum mali müşavirlik, hekimlik, mühendislik gibi bilgi ve uzmanlık odaklı mesleklerin hemen hepsinde geçerlidir. Üstelik bu bilgilerin birçoğu, halka açık ve çoğu durumda ücretsiz olarak erişilebilir olmasına rağmen!

Ama bu mantıklıdır: Kimsenin eski dava kararlarını okuyup, kendi spesifik durumunu tespit edecek vakti yok. Kimsenin tüm vergi yasalarını, akışkan denklemlerini, kalp rahatsızlıklarının semptomlarını öğrenmeye vakti yok. Dolayısıyla kendi vaktimizden kaybetmemek için, bir uzmanın vakti ve bilgisine para öderiz. Bunda herhangi bir sorun yok.

Duştasınız ve herhangi bir şeye kafa yormadan saçlarınızı ovuşturuyorsunuz ve İŞTE! Bir anda dahiyane bir fikir aklınıza geliveriyor! Belki işyerinizde sizi deli eden o problemin çözüm yolunu buldunuz. Belki de bir anda sizin için aşırı önemli olan bir şeyi fark ediverdiniz. Kim bilir, hayatın anlamını falan... Bu, uydurma bir klişe değil! 2014 yılında yapılan bir çalışmaya göre, yaratıcı fikirlerin %72 kadarı gerçekten de duş alma sırasında geliyor; hatta insanların %14 kadarı, yaratıcı olmak istediklerinde duş almayı seçiyorlar.^[1]

Bu tür "A ha!" anları, elbette kullandığınız şampuanın içinde gizli değil. Ancak kendinizi yumuşak köpükle kaplamanızın, aslında aklınıza iyi fikirlerin gelmesiyle ilgisi var... Duş sırasında oluşan koşullar, yaratıcı bellek için en uygun ortamı yaratıyor. Tabii bir de temizlenmenizi sağlıyor; ancak bu tam olarak konumuzla alakalı değil.

Marksist iktisatta, emeğin değeri, işçinin üretim sürecinde yarattığı değer olarak tanımlanır. Karl Marx'a göre, emek, insanın doğal kaynakları ve üretim araçlarını kullanarak mal ve hizmetler üretmesidir. İşçinin emeğiyle yarattığı değer, üretim sürecindeki emek miktarı ve yoğunluğuyla belirlenir. Marx, emeğin değerini "soyut emek" kavramıyla açıklar; yani, emeğin somut özelliklerinden bağımsız olarak değer yaratma potansiyelini ifade eder.

Kapitalist sistemde, işçiler, sermayenin kontrolünde olan fabrikalarda ve işletmelerde emeklerini satarak çalışırlar. İşçinin emeğiyle ürettiği değer, ürünlerin piyasadaki değerini belirler. Ancak, bu değer, işçinin aldığı ücretle eşit olmayabilir. Kapitalist üretim ilişkileri, işçinin ürettiği değeri sermaye sahiplerinin lehine değiştirebilir ve bu da işçinin sömürülmesine yol açabilir.