Kenevir (veya "kendir"), Cannabis sativa bitkisinin Türkçe ismidir. Bu bitkinin çeşitli kısımlarının toz edilip sarılarak tüketildiği hali ise "esrar" (veya "marihuana") olarak bilinmektedir. Aslen Orta ve Güney Asya'da yetiştirilen kenevir, asırlar boyunca hem keyfî hem de tedavi edici amaçlarla kullanılmıştır. Cannabis içerisindeki ana psikoaktif madde, tetrahidrokannabinol (kısaca "THC") olarak bilinen bir moleküldür. Kenevir; dumanı içe çekilerek, buharlaştırılarak, besin maddeleri içine katılarak veya ekstrakt olarak kullanılarak tüketilebilir.

Kenevir kullanımından bahsederken temel olarak iki amaçla kullanımı esas alınmaktadır: Keyif verici amaçla kullanım ve tıbbi amaçla kullanım. Bu yazımızda da özellikle bu iki tip kullanım üzerinde duracağız. Fakat kenevir bitkisi, bunların dışında birçok farklı sanayi kolunda da yaygın olarak kullanılan bir bitkidir. Örneğin bitkiden üretilen lif, yüzyıllardır hem tekstil sektöründe hem de kağıt yapımında yaygın olarak kullanılmıştır. Sentetik liflerin geliştirilmesinden önceki süreçte halat yapımında en çok tercih edilen kenevir lifleri olmuştur. Ayrıca kenevir tohumları (akenleri), kuş yemi olarak kullanılmıştır. Kenevir tohumları insanlar tarafından da besin olarak tüketilmektedir. Ayrıca tohumlarından elde edilen yağ; cila, boya, sabun yapımında kullanılır. Ülkemizde de şile bezi ve Rize bezi gibi özgün dokuma teknikleri ile beraber, geleneksel kültürümüzde yer edinmiştir.

Merak edenler için: Elbette popolarını kaşıyarak değil! Ancak vahşi kurt popülasyonu içerisindeki bazı bireyler, fotoğraftaki gibi daha uysal ve cana yakınken; bazı diğerleri bu tür bir fotoğrafın çekilmesinden önce oradaki herkesi parçalayacak kadar vahşi ve serttir. Bu hayvanların sert yapısı, insanlara kıllık olsun diye değildir. Bu sayede hayatta kalırlar, bu sayede zorlu şartları atlatabilirler. Dolayısıyla aslında uysallık ve ağırbaşlılık tehlikeli bir davranışsal varyasyondur ve bu farklılığı yaratan bazı genler ve o genlerdeki bazı mutasyonlar bulunur.

Ancak doğru şartlar altında, bu mutasyonlar ve farklılıklar seçilim baskısı altında avantajlı hale gelebilir ve ürkütücü yırtıcılardan, uysal dostların evrimleşmesini sağlayabilir. İşte en yakın dostlarımızın evriminin küçük bir özeti...

Türev ve integral, matematiğin en önemli konseptlerinden ikisidir. Günümüzde okullarda (liselerde) bu ikili çok yüzeysel bir şekilde ve çoğunlukla tamamen ezbere dayalı olarak anlatılmaktadır. Özellikle de bu kavramların ne anlama geldiği öğrenciye anlatılmadan, sadece nasıl çözüleceği üzerinden anlatım yapılmaktadır. Örneğin türev için "sayının üssünü katsayı olarak önüne al ve üssü 1 azalt" denmekte, integrali anlatmak içinse "üssü 1 arttırıp, aynı sayıyı payda olarak sayının altına yaz" gibi kalıp halinde ve algılamanın imkansız olduğu bir biçimde anlatılmaktadır.

İyi, bu işlemleri yapalım da... Neden? Ne işe yarıyor? Ya da öğrencilerin daha sık sorduğu şekliyle: Gerçek hayatta ne işimize yarayacak?

Fransız gökbilimci Antoine Darquier de Pellepoix tarafından keşfedilen Çalgı Takımyıldızı'ndaki Halka Bulutsusu, gökyüzündeki en iyi bilinen gezegenimsi bulutsulardan biridir. Kataloglarda Messier 57, M57 veya NGC 6720 olarak yer alır. Halka Bulutsusu, yaklaşık 2300 ışık yılı uzaklıkta yer alır ve bizim güneş sistemimizin kabaca 500 katı büyüklüğünde bir çapa sahiptir (2,5 ışık yılı). Çalgı Takımyıldızı'ndaki en parlak yıldız olan Vega'nın güneyinde yer alır.

Hubble Uzay Teleskobu'nun yukarıdaki görüntüsünde, toz lifleri ve kürecikler merkez yıldızdan uzakta görülebilmektedirler. Bunlar, Halka Bulutsusu'nun küresel değil de, silindirik yapıda olduğunu göstermeye yardımcı olmaktadır.^[1]

Bilişsel-Davranışçı Terapi, davranışlar üzerinde bilişin etkili olduğunu ve duygu-düşünce-davranışın birbiri üzerinde etkisi olduğunu savunmaktadır. Bireylerin bilişlerinin olayları nasıl algıladığını, bu olayları nasıl yorumladığını belirlediğini söylemektedir. Bundan dolayı Bilişsel-Davranışçı Terapilerde de teknikler buna göre belirlenmektedir. Terapilerde öncelikle çarpıtılmış olan düşüncelerin değiştirilmesi istenmekte, ardından da bu düşüncenin meydana getirdiği davranışların değiştirilmesi hedeflenmektedir.

Buradaki temel varsayım şudur: Bizde var olan bazı yanlış bilişler olabilir. Örneğin, bir arkadaşımız çok emek vererek hazırladığımız ödevi "Şu başlığı eklemelisin, böyle biraz dağınık görünüyor." diyerek eleştirebilir. Bize göre hoş olmayan bu yorumu yaptığında, hemen ödevimiz için savunmaya geçebiliriz. Arkadaşımızın, ödevi ondan daha iyi yaptığımız için bizi kıskandığını ve bu yüzden bu kötü yorumu yaptığını düşünebiliriz. Bu, bizde var olan yanlış bir biliştir; çünkü neden o yorumu yaptığını ona sormadık. Sorsaydık, ödevin daha güzel görünmesi için bir katkı yapmak istediğini söyleyebilirdi. Bizi kıskandığına dair var olan bilişimizle yanlış bir davranış sergilemiş olduk. Arkadaşımızla aramızdaki bu iletişim etkili bir iletişim değildir. Buradan yola çıkarak, 3 temel gerçeği fark edebiliriz:

Bir lambanın düğmesine bastığınızda, odanızdaki ışık anında yanar. Bir lambanın düğmesine bastığınızda, Edison lambası (enkandesan lamba) gibi bir lambayı oluşturan bir filament, yani incecik bir iplik üzerinden geçen güçlü bir elektrik akımı, filamenti oluşturan maddenin atomlarını ısıtır ve ısınan filament etrafa fotonlar saçar. Bunun temellerini, ışık hızının nereden geldiğiyle ilgili yazılarımızda ve videomuzda anlatmıştık. Ama buradaki kritik soru şu: Filamenti ısıtan elektrik enerjisi nereden geliyor? Dahası, o yazımızda ışık hızının anında ışık hızına ulaştığını söylemiştik. Peki elektriğin hızı da ışık hızında mı? Eğer öyleyse, elektrik de anında ışık hızına mı ulaşıyor? Değilse, elektriğin hızı ne kadar, ne düzeyde?Sahi, elektrik dediğimiz şey ne? Bunca elektron nereden geliyor?

Eğer elektriğe dair kafanızda soru işaretleri varsa ve özellikle de okullarda öğretilenler nedeniyle elektriğin su gibi akan veya suyun akarken iş yapması gibi akarken iş yapan bir olgu olduğuna inandırıldıysanız, bu yazımızda insan medeniyetini mümkün kılan elektriği daha doğru tanıma imkanınız olacaktır.

T. Ryan Gregory'nin Ontario şehrinde Guelph Üniversitesi'ndeki laboratuvarı, DNA'larının ortaya çıkmasını bekleyen ölü ve yaşayan canlılarla dolu genomik bir hayvanat bahçesi gibi: Akrepler kendi teraryumlarında gizlenmekte, tarantulalar kapların altında uyuklamaktadır. Evrimci bir biyolog olan Gregory ve öğrencilerinin Kuzey Kutbu'na yaptıkları keşif gezilerinde topladıkları dondurulmuş örümcekler ve kabuklular, sıvı azot içeren bej metal tanklarda tutulmakta; dik bir dondurucu bankasında ise yumuşakçalar, güveler ve böcekler bulunmaktadır. Meyve yarasalarına, Siyam dövüşçü balıklarına ve devekuşlarına ait genomların fuşya rengi, lekeli slaytları dolapları doldurmaktadır.

Gregory'nin bütün bu genomlara yönelik araştırmaları ona hayat hakkında büyük bir ders vermiş: Yaşam, en temel seviyesinde bir karmaşadır. Gregory'nin bunu göstermeyi en sevdiği yol, bir soğanın genom boyutunu bir insanınkiyle karşılaştıran “soğan testi” olarak adlandırdığı deneydir. Gregory’nin yüksek lisans öğrencisi Nick Jeffery, üniversite serasından aldığı taze soğan bitkisini test için laboratuvara getirdi. Bana tek kenarlı bir tıraş bıçağı uzattı, sonra ikimiz de soğan köklerini petri kaplarına doğradık. Garip bir parlaklığa sahip zümrüt renkli balçık, kabımı doldurdu. Oluşan renk o kadar çok dikkatimi dağıtmıştı ki tıraş bıçağıyla yüzük parmağımı kesmişim. Aslında böylelikle şırıngayla kan aldırmaktan da kurtulmuş oldum çünkü insan genomuna ait örnek benden alınacaktı. Jeffery ufak bir şişe çıkardı, ben de parmağımdan akan kanı bu şişenin ağzıyla sıyırdım. Soğan suyunu da şişeye döktükten sonra yeşil ve kırmızının karışarak akçaağaç şurubu rengi ve viskozitesine sahip bir sıvının ortaya çıkışını izledik.

Nadir hastalığı duyan var mı içinizde? Bugün Dünya Nadir Hastalıklar Günü. Şimdi size kritik bir şey söyleyeceğim. Bu videoyu izleyen herkesin bir genetik hastalığı var. Ayrıca bu videoyu izleyen her 10 kişiden birisinin de nadir bir hastalığı var. Yani nadir madir ama bir sürü kişiyi ilgilendiriyor. Çünkü nadir hastalıklardan kasıt 2000 de 1’den daha az olan hastalıklar ve bu oran tıbbın içinde devasa bir kitle yapıyor ve giderek önemi artıyor. Binlerce nadir hastalık var, hatta yeni hastalıklar da çıkıyor. Yani tek tip değil, çokça alt grubu var ve birçoğunda hastanın hayatına dokunan tedaviler yapılabilmektedir.

Bizim eskiden epilepsiyi ya da akut batını tanı zannettiğimiz zamanlar oldu ama şimdi öğrendik ki tanı değil. Epilepsi sodyum kanal mutasyonları ile oluşan hatta daha da ileri gitti SCN1A genindeki mutasyonlara bağlı epilepsi^[4][5][6] diye bir noktaya gitti. Duchenne Muskuler Distrofi diye bir kas hastalığı var DMD ^[3]diye de geçiyor. Bu kas hastalığında hangi mutasyon türünü gördüğünüze göre tedavi uyguluyorsunuz. Yani mutasyonu bulmadan aslında hastalığın tam tanısını bulmuyoruz. Yani kromozomlara kabaca bakarken artık bi anda bu noktalara geldik. Sonra da inanılmaz hızda veri üreten sistemler üretildi. Dünya büyük verilerle oynamaya başladı ve exon sekanslama yapılmaya başlandı. Yani çok eski değil talesemi bile akdeniz anemisi, Türkiye’nin hastalığıdır ve bazı yörelerde 12 kişide 1 görülür. 3 exondan oluşan bir gen ve bunu bile yurt dışına gönderiyorduk. Ki göndermek bile kolay değildi bu yüzden birçok hasta tanı bile alamıyordu. Masraflı bir iş ama o dönemde Türkiye’de teknolojisi yok, PCR cihazı bile yoktu ama tek tek kurulmaya başlandı ve şu an artık nadir hastalıkların ülkemizde de tedavisi var.

Uçakla seyahat etmek, kaygılarımız ve korkularımız ne derse desin, inanılmaz derecede güvenlidir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yapılan açıklamaya göre, uçakla ulaşım havacılık tarihinin en güvenli ulaşım sistemine dönüşmüştür. Bu, istatistiksel olarak her on milyon döngü için (bir döngü, bir kalkışı ve bir inişi içerir) bir tane bile korkunç bir başarısızlık olmadığı anlamına gelir.

Bir uçakla seyahat etmenin bir otomobilde seyahat etmekten çok daha güvenli olması, sezgisel olarak doğru hissettirmeyebilir; ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde, her 100 milyon araçta mil başına yaklaşık 1,13 ölüm meydana gelirken her 100 milyon uçak milinde sadece 0,035 ölüm meydana gelmektedir. Başka bir deyişle, Amerika'da bir araba kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 114'te bir iken, bir uçak kazasında ölme olasılığınız yaklaşık olarak 9.821'de birdir.^[1][2]