Endişelendiğimizde kalp çarpıntılarını veya avuç içlerimizin terlediğini hepimiz deneyimlemişizdir. Peki, tüm bu hislerimizin deri/kabuk değiştiren böceklerle de bir ilgisi olduğunu biliyor muydunuz? Öncelikle bu bağlantının kilit terimi olan “nöropeptit”leri ve onların evrimsel süreçteki yerini açıklayalım.

Nöropeptitler, bütün hayvanların beyninde ve sinir sisteminde nöronların (sinir hücrelerinin) birbirleriyle iletişimini sağlayan ve böylelikle metabolizmada pek çok fizyolojik (işlevsel) düzenleme ve davranışı gerçekleştiren proteinlerdir. İnsanda endişe durumlarını denetleyen nöropeptitler ile böceklerde deri/kabuk değişimini sağlayan nöropeptitlerin ortak bir evrimsel geçmişi vardır. 

Amerika kıtasının batısında, San Francisco'dan (ABD), Baja California'ya (Meksika) kadar olan bir alanda bulunan bu ilginç canlı, görselde görüldüğü gibi oldukça ilginç bir yapıdadır.

Okyanusun 3 ila 61 metre derinliklerinde bulunan bu tür, 2000 yılında yapılmış bir analize göre yaklaşık 38 derecelik sıcaklıkta yaşamaktadır. Işınsal Yüzgeçli Balıklar (Actinopterygii) sınıfına ait olan bu tür, 30 santimetrelik bir boya erişebilir ve bu, saçakyüzlü balıklar (Neoclinus cinsi) içerisindeki en büyük uzunluktur.

Davranışların incelenmesi, bize organizmaların çevrelerine nasıl yanıt verdiği ve bu yanıtların evrimsel kökenleri hakkında derinlemesine bilgiler sunar. İnsanlar söz konusu olduğunda, psikoloji ve sosyoloji gibi bilimler davranışın temel bileşenlerini ve bu davranışların bireyler ve toplumlar üzerindeki etkilerini anlamamıza yardımcı olur. Öte yandan etoloji ise, insan harici hayvanlar aleminin davranışsal dinamiklerini ve bu davranışların ekolojik ve evrimsel bağlamlarını inceler. Bu disiplinler, hayvanların ve insanların dünyalarını daha iyi anlamamız ve birbirimizle ve doğal dünya ile olan ilişkilerimizi daha iyi yönetmemiz için önemli araçlar sağlar.

Nesli tükenmiş hayvanlar söz konusu olduğunda, onların davranışları hakkındaki bilgilerimiz sınırlıdır çünkü bu hayvanları doğal ortamlarında doğrudan gözlemleme fırsatımız yoktur. Fakat gözlem şansı olmasa da epey kapsamlı tahminler mevcuttur. Kalıntıları bulunan ve Kik adı verilen yünlü mamut bireyi, Buzul Çağı'ndan kalan ve hikayesi bilinen ender memeli hayvanlardan biridir. Kik, yaklaşık 17.100 yıl önce, Alaska'nın iç kesimlerinde, kuzeyde Brooks Sıradağları ve güneyde Alaska Sıradağları arasında dünyaya gelmiştir. O dönemde, bu bölge, Bering kara köprüsü üzerinden Sibirya'ya ve Batı Avrupa'ya kadar uzanan soğuk ve kuru bir çayırlık olarak karşımıza çıkar. Bu geniş bölgeye, bölgenin en ikonik hayvanlarından dolayı "mamut stepleri" adı verilmiştir.^[1]

DNA, canlıların bütün genomik verilerini içerisinde bulunduran, hücrelerin "yönetici molekülü"dür. DNA, içerisinde bulunan bilgileri (genleri) RNA’lar aracılığıyla protein şeklinde ifade eder. DNA’nın sekanslanması (dizilenmesi), DNA’daki nükleotit dizilimlerini çözmek, yani aslında DNA’yı okumak anlamına gelir.

Genomların sekanslanması, DNA’nın yapısının 1953’de Franklin, Watson ve Crick tarafından aydınlatılmasının ardından, biyologlar tarafından üstünde çalışılan bir konu olmuştur. Özellikle insan genomunun sekansının aydınlatılması, genetik hastalıkların tedavi edilmesine giden sürecin ilk basamağı olduğu için ayrı bir önem kazanmıştır.

Yakınsak evrim, benzer çevre şartları altında kalan ve benzer bir genetik çeşitlilik havuzuna sahip türlerde benzer özellikler (uzuvlar, biyokimyasal yolaklar, vb.) evrimleşmesine verilen bir isimdir. Doğada yakınsak evrimin sayısız örneğine rastlarız: Örneğin yunus ve balinalar gibi denizel memelilerin hepsinin ortak atası, karada yaşayan ve yüzgeçleri olmayan, dört ayaklı memelilerdir. Ancak bu memelilerin deniz ortamına adapte olması sonucunda bu türlerin torunlarında, balıklar ile çok benzer yüzgeçler evrimleşmiştir. Balıkların yüzgeçleri ile denizel memelilerin yüzgeçleri, bu tür bir yakınsak evrim örneğidir. Bu konuyla ilgili daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Benzer şekilde, bir türe bariz bir şekilde avantaj sağlayıp da, dikkate değer miktarda masraflı olmayan sayısız özellik de evrimsel süreçte birçok defa, bağımsız olarak evrimleşmiştir. Örneğin göz organı, uçma yeteneği ve daha nice özellik, ortak atalardan tüm torunlara miras kalmaksızın, farklı evrimsel soy hatlarında tekrar tekrar evrimleşmiştir; çünkü bu organlar ve özellikler türlere yaşam mücadelesinde büyük avantajlar sağlarlar ve örneğin iri bir beynin aksine, o kadar da masraflı yapılar değillerdir. Ancak yapılan çalışmalar, sıra dışı bir diğer yakınsak evrim örneğini ortaya koyuyor: Evrimsel süreçte 5 ayrı soy hattı, bir sebeple yengeç-benzeri türlere evrimleşti!

21 Mart Dünya Down Sendromu Günü olarak belirlenmiştir. Bunun özel bir anlamı bulunur: 21 Mart, yani 21.3 gösterimi, Down sendromunun ana nedeni olan 21. kromozomun üçlenmesi (üç katına çıkması) olayına işaret eder. Biz de, Evrim Ağacı ailesi olarak, bu inceleme yazımızı tüm Down sendromlu okurlarımıza ve Dünya'daki tüm Down sendromlu türdaşlarımıza ithaf ediyoruz! 

Down Sendromu, az önce de belirttiğimiz üzere, bir bireyde 21. kromozomun 2 yerine 3 kopyası olmasından kaynaklanan bir kromozomal bozukluktur. Bu sebeple trizomi 21 olarak da bilinmektedir ("trizomi", "üçlenme" anlamına gelir). Aşağıda Down sendromlu bir erkeğe ait bir hücrenin içerisindeki koromozomların dağılımı gözükmektedir.

Daha önce hiç Dünya'nın iç sesini duyduğunu iddia eden birileriyle karşılaştınız mı? Büyük ihtimalle hayır, fakat Dünya üzerinde bu tarz bir şikayetle doktora danışan insanlar yok değil. Dünyanın birçok bölgesinde, özellikle Amerika ve Kanada'da diğer insanların duyamadığı, derinlerden gelen mırıltılar duyan ve bunun Dünya'nın iç sesi olduğunu söyleyen azımsanamayacak kadar kişi var. Bu vakaların birçoğu sahte olmasına veya önemsiz sebeplere dayanmasına rağmen bir grup insanın işaret ettiği sebep ortak: Schumann rezonansı. Peki, nedir bu Schumann rezonansı? Gelin bu doğa olayının tarihini ve nasıl oluştuğunu inceleyelim.

İsminden de belli olacağı üzere bu olgunun keşfi birçok yerde Alman fizikçi W. Otto Schumann'a atfedilir. Fakat bu fikrin temelleri Schumann'dan biraz daha eskiye dayanmaktadır.