Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Evrimsel Biyoloji'nin Açıklayıcı Gücü ve Aydınlatıcı Işığı: Oyun Teorisi ve Evrim

Evrimsel Biyoloji'nin Açıklayıcı Gücü ve Aydınlatıcı Işığı: Oyun Teorisi ve Evrim Pixabay
7 dakika
9,648
Evrim Ağacı Akademi: Evrimi Anlamak Yazı Dizisi

Bu yazı, Evrimi Anlamak yazı dizisinin 49. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan ""Tesadüf" Geliyor, Kaçın! Bilimde "Şans" ve "Tesadüf" Kavramlarına Yer Yok mu?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Oyun Teorisi, temel olarak, bir popülasyon ya da popülasyon içi grup dahilinde bir bireyin herhangi bir konudaki başarısının, aynı grup ya da popülasyondaki diğer bireylerin kararları ve davranışlarına (aksiyonlarına) bağlı olmasını açıklayan teoridir. Oyun Teorisi günümüzde, sosyal bilimleri tek bir çatı altında toplayan dev bir şemsiye olarak görülür, bu açıdan çok büyük öneme sahiptir.

Oyun Teorisi'nin tarihi 18. yüzyılın en başlarına kadar gitmektedir. Çok fazla tarih bilgisine gerek yok; sadece kısaca önemli isimleri ele alacak olursak: James Waldegrave, 1713 yılında ikili kart oyunlarındaki çıkar ilişkilerini inceleyen bazı analizlerde bulunmuştur. Daha sonra Oyun Teorisi uzun bir süre olduğu yerde saymış ve üzerinde durulmamıştır. 1928'de John von Neumann, matematiksel ekonomiyi Oyun Teorisi'yle birleştiren ve günümüzde halen "temel" olarak görülen bir makale yayınlamıştır. Emilé Borel 1938 yılında bir atılımla Oyun Teorisi'ne bazı kavramları ekleyerek (özellikle sıfır toplamlı ikili oyunlarda) konuyu tekrar gündeme getirmiştir. 1944 yılında Oskar Morgenstern, Oyun Teorisi ile Ekonomik Davranış Bilimi'ni bağlayan kavramları gündeme getirmiştir. 1950 yılında Merrill Food ve Melvin Dresher, "mahkum ikilemi" olarak anılan ve burada konumuzun çok dışında kalacak ve çok karmaşık olan meşhur ikilemi ileri sürmüşlerdir. Aynı yılda, Princeton Üniversitesi'nde halen eğitim vermekte olan ve Akıl Oyunları (A Beautiful Mind) kitabı ve filmine konu olan Prof. John Nash, günümüzde Nash Dengesi olarak anılacak olan kavramı Oyun Teorisi'ne katmıştır. Daha sonra Nash, bazı diğer bilim insanlarıyla da birleşerek, çok daha önemli bazı kavramları gündeme getirmiş ve bu büyük buluşları sonucunda N1994 yılında "Oyun Teorisi'ne olan katkılarından" ötürü Nobel Ekonomi Ödülü'ne layık görülmüştür.

Tüm Reklamları Kapat

Oyun Teorisi'nin tarihi bu şekilde uazyıp gitmekte ve dallanıp budaklanmaktadır. Buradan da anlaşılabileceği gibi bu teori, Ekonomi bilimi için çok büyük önem arz etmekte ve üzerinde çok derin araştırmalar yapılmaktadır. Ancak burada akılda tutulması gereken bir nokta şudur: Adam Smith'in 18. yüzyılda ileri sürdüğüne göre, bir bireyin yaşamda en başarılı olabilmesi için kendi çıkarlarına göre hareket etmesi şart olmalıdır. Her ne kadar duygusal ve bazı diğer sebeplerle bu engellenebilecek olsa da, kendi çıkarını ve sadece kendi çıkarını en çok gözeten birey, en başarılı olacaktır. Ancak John Nash, bu düşünceyi belli bir noktaya kadar kabul etmiş; ancak çok önemli bir eklemede bulunmuştur: Bir bireyin hayattaki başarısı, sadece ve sadece kendi çıkarlarıyla değil, hedeflediği çıkar üzerinde rolü olan bütün diğer bireylerin çıkarlarının da gözetilmesiyle sağlanabilecektir. Yani herhangi bir gruptaki tek bireyler sadece kendi çıkarlarını gözetirlerse, hepsi birden kazanbileceklerinin çok altında değer/fayda kazanacaklardır. Ancak hepsi, birbirinin de çıkarını göz önünde bulundurursa, en yüksek verimle çıkarlara ulaşılabilecektir.

Bu önemli olgu, doğada da gözlenerek bir canlılık gerçeği olduğunu bizlere göstermiştir. 1973 yılında John Maynard Smith ve George Price, evrimsel dengeli strateji isimli bir kavramı gündeme getirerek Biyoloji ile matematiksel ekonomi arasında bir analoji kurmuşlardır. Bu stratejiye göre, bir popülasyondaki belirli özelliklerdeki bireylerin bir süre sonra sabitlenmesinden sonra, daha nadir gözüken bir özelliğe sahip bireylerin baskın hale gelmesi Doğal Seçilim sayesinde engellenir ve dolayısıyla baskınlar ile çekinikler arasında bir denge sağlanır. Bu doğal (bilimsel) gerçek, Nash Dengesi ile birebir uyumludur. Bu sayede, bu ilk adımlarla birlikte Evrimsel Oyun Teorisi doğmuştur. Evrimsel Oyun Teorisi, ekonomik ya da matematiksel Oyun Teorisi'nden farklı olarak, dengenin sağlanması ve korunması stratejilerini incelemektense, oyun stratejilerinin dinamiğini (hareketlerini ve değişkenliklerini) inceler.

Tüm Reklamları Kapat

Burada çok önemli bir noktaya parmak basmakta fayda vardır: Bir yanda, tamamen ekonomik ve matematiksel bir teori olan Oyun Teorisi, bir diğer yandaysa bütün canlılığı kapsayan Biyoloji Dünyası... Ancak ikisi birbiriyle tamamen uyumludur. Oyun Teorisi, ilk etapta sadece insanların ekonomik sistemleri üzerine kurulmuş bir teoridir. Fakat teori, Evrimsel Biyoloji'nin gücü sayesinde önce insanların günlük yaşamının pek çok kısmında, sonradansa pek çok diğer hayvan popülasyonunda görülmüştür. Bu da, insanın doğanın bir parçası olduğunu, diğer hayvanlarla birebir ilişkisi olduğunu (Evrim Ağacı bakımından) ve gerçekten de insanın da sıradan bir hayvan olduğunu ve son olarak, bir ekonomik sistemin (ve daha ileri boyutta siyasal sistemlerin tamamının) doğrudan doğadan, insan (hayvan) doğasından kaynaklandığını gösterir. Yani insanın icat edeceği bir ekonomik veya siyasi sistem, elbette ki kendisinin hayvani doğasının bir parçası olacaktır (kapitalizmin "vahşi ve rekabetçi" yanımızı temsil etmesi, sosyalizmin "toplumcu ve sosyal" tarafımızı temsil etmesi, anarşizmin "özgürlükçü ve doğacı" tarafımızı temsil etmesi, vb.). Hiçbir sistem, gökten inme bir biçimde, insanın hiçbir özelliğine hitap etmeyecek bir şekilde var olamaz, var edilemez. Evrimsel Biyoloji'nin ışığında gelişen bilim, bize bunları net bir şekilde açıklama imkanı sunmaktadır.

Oyun Teorisi'ne ve biyolojik, evrimsel uygulamalarına dönecek olursak... Evrimsel Oyun Teorisi'ne göre, bir bireyin bir konu hakkında aldığı karar veya bir konuya gösterdiği tepki/davranış/ilgi ve bunun sonuçları, bireyin sadece kendisini değil, beraber yaşadığı ve aynı çıkarı güden / amaca sahip olan bireylerin tümünü ve onların aldığı kararları etkileyecektir. Bu şekilde, bir popülasyondaki bireylerin şahsi kararları bir yana, grup içerisinde alınan kararların tamamı, grubun tümünün ve grup bireylerinin şahsi başarısını etkileyecektir. Bu "karar"dan kasıt yalnızca insanların hayatlarında aldıkları kararlar olarak düşünülmemelidir: insanın da bir hayvan türü olduğu unutulmadan, belli bir zeka seviyesine sahip olan ve hatta olmayan tüm canlıların yaşantıları içerisinde gösterdikleri davranışların tamamı göz önüne alınmalı ve Evrimsel Biyoloji ışığında incelenmelidir. Yani bir saksağan kuşunun erkek seçiminden tutun da, bir toprak solucanı popülasyonunun toprak içi organizasyonuna kadar her şey Evrimsel Oyun Teorisi dahilinde incelenebilir ve birer "karar" özelliği taşır.

Bir diğer önemli nokta ise şudur: Ekonomi dahilinde bulunan Oyun Teorisi geliştirilerek Biyoloji'ye uyarlanmış ve Evrimsel Oyun Teorisi ortaya çıkmıştır. Ancak günümüzde, Evrimsel Oyun Teorisi Ekonomi'de, Sosyoloji'de, Antropoloji'de ve Felsefe'de kullanılmaktadır. Yani bir teori, bilimin tamamen bağımsız gibi görünen bir noktasında ortaya çıkmış, daha sonra bir şekilde Evrimsel Biyoloji'nin ışığıyla aydınlanmış ve geri dönüp, ilk çıktığı alanları derinden etkilemeye başlamıştır. Bu da Evrimsel Biyoloji'nin gücünü anlamak için güzel bir örnektir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Şimdi doğadan birkaç örnek verelim: Mesela, neden hayvanların günümüzde olduğundan çok daha fazla saldırgan olmadığını düşündünüz mü? Neden aslanlar, belli bir alana sahip olduktan sonra, ellerindeki alanı yeterli bulurlar ve daha geniş alanlar elde etmek için komşu aslanların bölgesine girmezler? Neden insanların kimi zaman evrimleşmiş ama gelişmemiş zekalarından kaynaklanan kibirlerinden ötürü hırsla ve tamah ile yaptıkları gibi, daha fazla toprak, daha fazla para, daha fazla güç istemezler? Bunu açıklamanın tek ve en güçlü yolu Evrimsel Biyoloji ve Oyun Teorisi'ni bir çatıda birleştiren Evrimsel Oyun Teorisi'dir. Aslanlar, bir noktadan sonra daha fazla ilerlemezler, çünkü bir noktadan sonra civar alanlardan gelecek saldırılara karşı yapılması şart olan savunmalar ve yeni alanlara yapılacak saldırıların getirileri, aslanların savaşırken harcayacakları enerji ve kaybedebilecekleri hayatlarından çok daha değersiz bir hale gelmektedir. Dolayısıyla bir noktadan sonra, aslanlar "karşılıklı oyun stratejisi" dahilinde ilerlemeyi keser ve barış içerisinde, Nash Dengesi dahilinde yaşarlar. Ancak denge bir noktada, herhangi bir sebeple bozulursa, denge Doğal Seçilim ile sağlanacaktır. Buradan da, Doğal Seçilim'in bir doğa gerçeği olarak nasıl karşımıza çıktığı ve Evrimsel Biyoloji'deki önemli rolü anlaşılabilecektir.

Evrimsel Oyun Teorisi günümüzde daha pek çok canlı davranışında belirleyici rol oynamakta ve hatta kendisinden önce keşfedilen bazı kavramları daha güçlü bir şekilde açıklamakta kullanılabilmektedir. Bu kavramların başında, karşılıklı evrim (co-evolution) gelir. Karşılıklı evrim, belirli bir tür içerisindeki birden fazla yapının, organın veya sistemin, veya birbirinden farklı türlerin çok çeşitli özelliklerinin, birbirlerinden tamamen bağımsız olarak değil, tam tersine sıkı bir ilişki dahilinde evrimleşmesi demektir. Bunu sık sık örnek veriyoruz: İnsanlar, Evrim Kuramı'nı düşünürken oldukça tek taraflı bakmaktalar olaya. Bir ayının pençesinin evrimleşmesini (örneğin daha güçlü bir hale gelmesini), sadece pençede meydana gelecek kas evrimi olarak görürler. Halbuki bir ayının pençesinin güçlenmesi için pek çok kasın, kemiğin, tendonun; bunların harcinde sinir sisteminin, dolaşım sisteminin ve benzeri yapıların ve hatta beynin bazı bölümlerinin (pençeleri kontrol eden, dengeyi kontrol eden, vs.) evrimleşmesi ve değişmesi gerekmektedir. Bu, bir karşılıklı evrim örneğidir. Veya bir bitkinin tozlaşmasını sağlayan böceğin davranışlarıyla bitkinin renklerinin ve kokusunun uyumlu bir şekilde evrimleşmesi, bir karşılıklı evrim örneğidir.

Buradan da görebileceğimiz gibi, pekçok "karar" ya da "gelişim", bağımsız olmak bir yana, tekil kısıtlayıcılarla değil, çok sayıda farklı kısıtlayıcıyla birlikte evrimleşmektedir. Tür içerisindeki özelliklerin evrimi (örneğin ayı pençesi), en nihayetinde bu yapıya bağlı olarak çalışan hücrelerin ve özelliklerinin evrimleşmesiyle (adapte olması, farklılaşması ve değişmesi ile) mümkün olmaktadır. Bizim "evrim" dediğimiz olgu, farklı yapıların veya hücrelerin, çevre şartları altında kolektik olarak en uygun (adapte olan) cevapları verebilenlerin hayatta kalması ve genetik yollarla bu faydalı özellikleri gelecek nesillere aktarmalarıyla olmaktadır. Evrimsel Oyun Teorisi, bu kavramları çok net ve güçlü bir biçimde aydınlatabilmektedir.

Teşekkür: Kubilay Meşe

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Evrimi Anlamak Yazı Dizisi

Bu yazı, Evrimi Anlamak yazı dizisinin 49. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan ""Tesadüf" Geliyor, Kaçın! Bilimde "Şans" ve "Tesadüf" Kavramlarına Yer Yok mu?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
3
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 7
  • Bilim Budur! 4
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 3
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • Muhteşem! 1
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 15:52:59 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/159

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Evrimsel Biyoloji'nin Açıklayıcı Gücü ve Aydınlatıcı Işığı: Oyun Teorisi ve Evrim. (6 Temmuz 2011). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/159
Bakırcı, Ç. M. (2011, July 06). Evrimsel Biyoloji'nin Açıklayıcı Gücü ve Aydınlatıcı Işığı: Oyun Teorisi ve Evrim. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/159
Ç. M. Bakırcı. “Evrimsel Biyoloji'nin Açıklayıcı Gücü ve Aydınlatıcı Işığı: Oyun Teorisi ve Evrim.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 06 Jul. 2011, https://evrimagaci.org/s/159.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Evrimsel Biyoloji'nin Açıklayıcı Gücü ve Aydınlatıcı Işığı: Oyun Teorisi ve Evrim.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, July 06, 2011. https://evrimagaci.org/s/159.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close